ҲАМОИШИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ИЛМӢ
Санаи 15.11.2023 дар толори Шурои олимони Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ конференсияи байналмилалӣ дар мавзуи "Забонҳо ва гӯйишҳои Бадахшон" дар якҷоягӣ бо Институти забоншиносии Академияи илмҳои Россия тариқи ҳузурӣ ва маҷозӣ баргузор шуд. Ба кори конференсия раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати ҶТ д.и.ф. Муҳаммадҷонзода О. ҳусни оғоз бахшид. Сипас муовини директори Институти забоншиносии Академияи илмҳои Россия Сиделтсев Андрей Владимирович паёми шодбошӣ ва ҳамкориҳои минбаъдаро ба ширкаткунандагон ироа намуд. Аз ҷониби АМИТ директори Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ суханронӣ карда, иштирокчиёнро хайра мақдам гуфт.
Дар ҷараёни конференсияи илмӣ доктори илмҳои филологӣ, профессор, сарходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ Офаридаев Н. дар мавзуи «Масъалаҳои таҳқиқи топонимияи кӯҳистони Бадахшон», доктори илмҳои филологӣ Хушназари Помирзод (Канада) дар мавзуи «Иртиботи забони шуғнонӣ ва забони авестоӣ», муҳаққиқ ва нависандаи Афғонистон Шареҳ Шеван дар мавзуи «Ба дунболи забоне аз даст рафта: Вазъияти забонҳо ва гӯйишҳои маҳаллӣ дар Бадахшон», ходими калони Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ Бобохонов Б. дар мавзуи «Бозтоби «-ēi-u-i»-и ҳиндуаврупоӣ дар забонҳои эронӣ», муҳаққиқ Рейчел Ҷеймсон (ИМА) дар мавзуи «Клитикҳо дар забони язғуломӣ», доктори илмҳои филологӣ Хушқадамова Ҳ. (Россия) дар мавзуи «Вазъи помиршиносии муосир (қисмати забоншиносӣ) дар Россия» суханронӣ намуданд.
Бахши дуюми Конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ дар мавзуи “Забонҳо ва гӯйишҳои Бадахшон” имрӯз баъди нисфирӯзӣ дар толори Шурои олимони Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ гузаронида шуд. Дар ин бахш паёмҳои шодбошии Азизи Бориз раиси бунёди Мавлоно аз Оксфорди Англия, доктор Хайрмуҳаммад Ҳайдарӣ раиси Институти забонҳои бародари Академияи илмҳои Афғонистон ва Хусрав Назарӣ номзади илмҳои филологӣ, забоншинос аз Олмон тариқи онлайн шунида шуд.
Дар раванди конференсия доктори илмҳои филологӣ, вакили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Матробиён С. дар мавзуи “Бозтоби бархе аз номҳои устураии куҳан дар забони вахонӣ”, мудири сектори эроншиносии Институти забоншиносии Академияи илмҳои Россия Беляев Олег Игоревич дар мавзуи “Мавқеи пайвандакҳои тобеъкунандаи ca ва di дар забони бартангӣ”, муҳаққиқи Донишгоҳи тиббию стоматологии Москва Головизнин М. дар мавзуи “Забони тибби суннатии минтақаи Помир дар шароити таҳаввулоти даҳсолаҳои охир”, муҳаққиқи Маркази таҳқиқоти палеоэтнологии Москва Каверин Святослав дар мавзуи “Дар бораи вазъи забон ва мардуми мунҷонӣ”, муҳаққиқ Меленченко М. (НИУ ВШЭ, Россия) дар мавзуи “Компютеркунонии расмулхати шуғнонӣ”, номзади илмҳои филологӣ Мирзоев Ш. дар мавзуи “Равандҳои рушди забон (дар асоси забонҳои бехати помирӣ)”, номзади илмҳои филологӣ, мудири шуъбаи забони тоҷикии Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ Мирзоев С. дар мавзуи “Баррасии бархе аз истилоҳоти кишоварзии марбут ба касбу ҳунар (бар пояи маводи забони яғнобӣ)”, номзади илмҳои филологӣ Қурбонхонова М. дар мавзуи “Саҳми И.И.Зарубин дар ҷамъоварӣ ва пажуҳиши фолклори мардуми Бадахшон”, муҳаққиқ Сергиенко А. (НИУ ВШЭ, Москва) дар мавзуи “Ҳолати эргативӣ дар забони бартангӣ”, номзади илмҳои филологӣ Маҳмадаминова З. дар мавзуи “Равандҳои куҳнашавӣ ва навпазирии таркиби луғавии забони вахонӣ дар шароити бисёрзабонӣ”, муҳаққиқ Неъматова Б. дар мавзуи “Сохти эргативӣ дар ҷонишинҳои забони вахонӣ”, номзади илмҳои филологӣ Назаршоева Ч. дар мавзуи “Забон-хазинаи фаҳмишу арзишҳои мардумӣ” суханронӣ намуданд. Дар музокира олимон Бобохонов Бобоназар, Парвона Ҷамшедов, Беляев Олег (Россия), Азизи Бориз (Англия), Алишо Саббор (Афғонистон) баромад намуда, фикру мулоҳизаҳо худро доир ба маърузаҳо баён намуда. Пас аз қабули ва пешниҳодҳо эъломияи конференсия аз ҷониби директори Институт Шарифзода Фарангис ироа шуда, якдилона аз ҷониби ширкаткунандагони конференсия қабул шуд. Сипас Шарифзода Фаранги барои ҳамкорӣ дар таҷлили конференсия ба раёсати Институти забрншиноси АИР ва ширкаткунандагони конференсия аз кишварҳои дуру наздик сипосу миннатдорӣ баён намуд.
Тавзеҳот илова шавад
ЭМОМАЛӢ РАҲМОН. ЧЕҲРАҲОИ МОНДАГОР.
Дар таҳқиқи Куруши Кабир:
Дар таърихи ҳар миллат дер ё зуд шахсиятҳои барҷастае пайдо мешаванд, ки таклифи онро ба куллӣ тағйир дода, маданияти моддиву маънавии онро ба сатҳи тозаву баланди тараққиёт мерасонанд ва фарҳангу тамаддунашро ба арсаи ҷаҳонӣ мебардоранд. Барои порсҳо (ва шояд ҳам на танҳо барои онҳо, балки барои тамоми халқҳои эронитабор) чунин шахсият Куруши Кабир буд. Куруши Кабир ба нахустин империяи мутамаддини ориёӣ бунёд гузошт, ки то замони лашкаркашию кишваркушоиҳои Искандари Мақдунӣ дар таърихи тамаддуни башарӣ назире надошт. Империяи таъсисдодаи ӯ мутобиқи маълумоти катибаҳои Дорои Бузург ва муаррихони Юнони қадим чандин давлатҳои ҷаҳони куҳан — Порсу Мод, Бобулу Ошур, Мисру Финикия, Лидияву Урарту, Парфияву Гиркания, Бохтару Суғд ва ғайраро дар қаламрави 22 вилоят муттаҳид намуда, дар ҳудуди се қитъаи олам – Осиё, Аврупо ва Африқо доман густурда буд. Куруш дар таърихи тамаддуни башарӣ бо сиёсати оқилонаи кишваркушоӣ, таъсиси империяи тавоною мутамаркази ориёӣ, усули нави идоракунӣ ва шакли мукаммали давлатдорӣ, ислоҳоти умури сипоҳу низоми лашкар, густариши тиҷорату тадбирҳои роҳсозӣ, алалхусус, пойдории адолату пуштибонии ҳуқуқи манзалати ҷумлаи халқиятҳои сокини қаламраваш шуҳрати ҷаҳонӣ пайдо кардааст. Куруши Кабир дар миёни шоҳаншоҳони аҳди қадим яке аз оқилтарин, боинсофтарин, камозортарин ва дурандештарин шоҳаншоҳ буд, ки бо тамаддунофарию давлатсозӣ, инсонпарварию адолатпешагӣ ва рафтору ахлоқи ҳамидааш нуфузи оламгир ёфтааст. Ниёгони мо дар он давраҳои дур таҳти парчами Куруши Кабир на танҳо як давлати муктадиру мутамаркази муштарак, балки тақдири муштарак, таъриху фарҳанги муштарак, забону хати муштарак ва расму ойини муштаракро бунёд гузоштанд, ки аз сарчашмаи тамаддуни ориёӣ ориёӣ об мехӯрд.
ЗАБОНҲО ВА ГУЙИШҲОИ БАДАХШОН
Фардо дар санаи 15.11.2023 дар толори Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ Конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ дар мавзуи "Забонҳо ва гуйишҳои минтақаи Бадахшон" баргузор мешавад.
Дар ҳамоиш инҳо баромад мекунанд:
1. Сухани ифтитоҳии раиси кумитаи тадорукоти конференсия, ноиби президенти АМИТ, узви вобастаи АМИТ, д.и.ф Муҳаммад Абдураҳмон Наврӯз.
2. Сухани табрикотии директори Институти забоншиносии АИ Россия, доктори илмҳои филологӣ, профессор Кибрик А.А.
3. Сухани табрикотии раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, доктори илмҳои филологӣ, профессор Муҳаммадҷонзода О.
4. Сухани табрикотии директори Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ Шарифзода Ф.Х.
5. Доир ба муодилҳои ареалии семантика дар таърихи лексикаи забонҳои эронии шарқӣ
Сухангӯ: доктори илмҳои филологӣ Д.И. Эделман (Институти забоншиносии АИ Россия - Москва).
6. Масъалаҳои таҳқиқи топонимияи кӯҳистони Бадахшон.
Сухангӯ: доктори илмҳои филологӣ, професссор, сарходими илмии Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ Офаридаев Н.
7. Иртиботи забони шуғнонӣ ва забони авестоӣ. Сухангӯ: Хушназари Помирзод (Канада).
8. Тавсифи таҳқиқоти марбут ба решашиносии забонҳои эронӣ.
Сухангӯ: Кравтсов К.С. (ДДМ ба номи М.В. Ломоносов, Федератсияи Россия)
9. Вазъи помиршиносии муосир (қисмати забоншиносӣ) дар Россия. Сухангӯ: доктори илмҳои филологӣ Хушқадамова Ҳ.О. (Москва, Россия).
10. Бозтоби бархе аз номҳои устураии куҳан дар забони вахонӣ.
Сухангӯ: доктори илмҳои филологӣ Матробиён С. (Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон).
11. Ҷараёнҳои пуристӣ дар ташаккули топонимияи Вилояти мухтори Бадахшони кӯҳистони Тоҷикистон.
Сухангӯ: номзади илмҳои филологӣ, ходими калони илмии Институти забоншиносии АИ Россия Додихудоева Л.Р.
12. Ба дунболи забоне аз даст рафта: Вазъияти забонҳо ва гӯйишҳои маҳаллӣ дар Бадахшон. Сухангӯ: Шареҳ Шеван, муҳаққиқ, нависанда (Афғонистон)
13. Масоили таҳияи расмулхат барои забони ишкошимӣ.
Сухангӯ: номзади илмҳои филологӣ Назарова З.О. (Институти забоншиносии АИ Россия - Москва).
14. Забони тибби суннатии минтақаи Помир дар шароити таҳаввулоти даҳсолаҳои охир. Сухангӯ: Головизнин М. В. (Донишгоҳи тиббию стоматологии Москва)
14. Чораҳои нигаҳдорӣ ва рушди забонҳои модарии Вилояти мухтори Кӯҳистони Бадахшон.
Сухангӯ: Миралибеков Ш. (Москва).
15. Баррасии бархе аз истилоҳоти кишоварзии марбут ба касбу ҳунар (бар пояи маводи забони яғнобӣ). Сухангӯ: номзади илмҳои филологӣ, мудири шуъбаи забони тоҷикии Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ Мирзоев С.
16. Об дар дуо ва ниёиши мардуми Бадахшон.
Сухангӯ: номзади илмҳои филологӣ, мудири кафедраи забони тоҷикии ДДХ ба номи М. Назаршоев Броимшоева М.
17. Нигоҳе ба номвожаҳои “Ишкошим” ва “Рэн”.
Сухангӯ: номзади илмҳои филологӣ Назаров Н.О. (Москва, Россия).
18. Баъзе масъалаҳои таснифи диалектологии забонҳои бадахшонӣ.
Сухангӯ: номзади илмҳои филологӣ, мудири шуъбаи забонҳои бостон ва ориёии Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ Мирбобоев А.
19. Равандҳои рушди забон (дар асоси забонҳои бехати помирӣ).
Сухангӯ: номзади илмҳои филологӣ Мирзоев Ш. (Институти илмҳои гуманитарии ба номи Б.Искандарови АМИТ).
20. Пиромуни пайдоиши номвожаи “Танг”.
Сухангӯ: доктори илмҳои филологӣ, профессор Ҷамшедов П. (Кафедраи забони хориҷии АМИТ).
НАҚШИ ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР РУШДИ ИЛМИ ВАТАНӢ
Бо чунин унвон имрӯз дар санаи 15.11.2023 бахшида ба Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Конференсияи ҷумҳуриявии илмӣ-назариявӣ бо иштироки кормандони илмии муассисаҳои илмии зертобеъ аз АМИТ дар маҷлисгоҳи АМИТ баргузор шуд.
Таваҷҷуҳ ва ҳидоятҳои Сарвари давлат ҷиҳати таъмини рушду тараққӣ дар соҳаи илм гувоҳӣ медиҳад, ки бе рушди илму инноватсия дилхоҳ давлате пешрафти иқтисодиву иҷтимоии худро таъмин карда наметавонад.
Ҳамоиши мазкурро ноиби президенти АМИТ, узви вобастаи АМИТ, доктори илмҳои биологӣ Саидов Абдусаттор Самадович ифтитоҳ намуда, зимни суханронӣ таъкид намуд, ки нақши Пешвои миллат дар рушди илми ватанӣ хеле барҷаста мушоҳида мешавад.
Баъдан, номзади илмҳои таърих Абдувалӣ Шарифзода дар мавзуи "Коллексияи нумизматии Пешвои миллат" маърӯза карда, ҷиҳати баррасии мавзуъ кӯшишҳои Сарвари давлатро дар бораи эҳё ва таъмини рушди илмҳои таърихӣ ёдоварӣ намуд.
Сипас, доктори илмҳои ҳуқуқ С.И. Иброҳимов дар мавзуи "Ниҳоди президентӣ ва рушди идоракунии давлатӣ дар ҶУмҳурии Тоҷикистон" баромад кард. Соҳибистиқлолӣ фазои сиёсӣ - иҷтимоӣ ва шакли идораву намуди сарвариро дар кишвар мутлақо тағйир дод ва ба он оварда расонид, ки дар кишвар ва фазои ҳуқуқӣ ва шуури ҳуқуқӣ мафҳумҳо ва ниҳодҳои нав монанди ниҳоди президентӣ рӯи кор биёянд.
Мафҳуми ниҳоди конститутсионии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун падидаи конститутсионӣ-ҳуқуқӣ ниҳоди нави сиёсию ҳуқуқӣ мебошад, ки ӯ сарвари давлат ва ҳокимияти иҷроия дониста мешавад.
Пасон, доктори илмҳои ҳуқуқ И.Ҳ. Бобоҷонзода ҷиҳати баррасии масоили назариявии давлату ҳуқуқи муосир дар мавзуи "Ташаббусҳои қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон" маърӯзаи илмӣ пешниҳоди аҳли толор намуд.
Дар анҷом доктори илмҳои ҳуқуқ Ҷӯрахон Зоир дар мавзуи Падидаи Президентӣ дар Тоҷикистони соҳибистиқлол" баромад кард.
Бояд мутазаккир шуд, ки иқдомҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар масоили глобалии об, ҳифзи пиряхҳо, сулҳу осоиш, танзими анъана ва ҷашну маросим бинобар сохтмони ҷомеаи пешрафтаи дунявӣ дар кишвар сазовори дастгирии байналмилалист ва маҳз ибтикороти Пешвои миллат дар ин ё он самти фаъолият корро дар сатҳи мақомоти раҳбарикунанда эҳё менамояд.
Гузашта аз ин, гиромидошти осор ва фарҳанги миллӣ дар асарҳои Пешвои миллат чун "Чеҳраҳои мондагор", "Забони миллат-ҳастии миллат", "Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ" ва ғайра аз матраҳ шудани ормонҳои миллӣ, қабл аз ҳама аз "тоҷикона тафаккур кардан" то "тоҷикона зистан" далолат мекунад.
ЭМОМАЛӢ РАҲМОН – МУБАЛЛИҒ ВА ҲИМОЯТГАРИ ИЛМУ АДАБИ ТОҶИК
Бо чунин унвон имрӯз дар санаи 14.11.2023 дар "Маркази омӯзиши афкори илмӣ ва сиёсии Пешвои миллат"-и АМИТ ба муносибати Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамоиши илмӣ баргузор шуд.
Ҳамоишро ноиби президенти АМИТ, узви вобастаи АМИТ Муҳаммад Абдураҳмон Наврӯз ифтитоҳ намуда, зимни суханронӣ таъкид намуд, ки дар замони муосир дар дилхоҳ давлат ба Президенти кишварҳо ва нақши ӯ дар таҳия ва роҳандозии сиёсати дохиливу хориҷӣ эътибори хосса медиҳанд.
Баъдан, бо сухани табрикӣ директори Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ, доктори илмҳои филология, профессор Фарангис Шарифзода маърӯзаи илмӣ пешниҳод сохт.
Сипас, дар мавзуи "нақши Пешвои миллат дар рушди фарҳангнигории тоҷик" доктори илмҳои филология, забоншиноси шинохта Сайфиддин Назарзода сухан намуда, иқрор кард, ки фақат китоби "Забони миллат - ҳастии миллат" имкон медиҳад моро, ки нақши Пешвои миллатро дар такмили фарҳанг ва тақвиятёбии ҷомеаи шаҳрвандӣ изҳор кунем.
Пасон, ходими калони илмии шуъбаи адабиёти муосири Институти забон ва адабиёти ба номи Абуабдуллоҳ Рӯдакии АМИТ Ҷамолиддин Саидзода дар мавзуи "Эмомалӣ Раҳмон-мубаллиғ ва ҳимоятгари илму адаби тоҷик" маърӯза намуд.
Дар анҷоми ҳамоиш Шоири халқии Тоҷикистон Аскар Ҳаким шеъри "Номаи фахру сипос”-ро қироат карда, сипосгузории хешро аз роҳбари соҳибтафаккур изҳор намуд.