joomla
free templates joomla

ВОХӮРИИ РОҲБАРИЯТИ ИНСТИТУТИ ИҚТИСОДИЁТ ВА ДЕМОГРАФИЯИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН БО ҲАЙАТИ 5-НАФАРАИ ИНСТИТУТИ СИЁСАТ ВА МУНОСИБАТҲОИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ДОНИШГОҲИ ЛАНДЖОУИ ҶУМҲУРИИ ХАЛҚИИ ХИТОЙ

   Санаи 16 ноябри соли 2023 вохӯрии роҳбарияти Институти иқтисодиёт ва демография Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо ҳайати 5-нафараи Институти сиёсат ва муносибатҳои байналмилалии Донишгоҳи Ланджоуи Ҷумҳурии Халқии Хитой Цзяо Ичянг – профессори Институти сиёсатшиносӣ ва муносибатҳои хориҷии Донишгоҳи Ланджоу, Динг Шучин – доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессори Донишгоҳи Ланджоу, Вей Цзиншен – доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, дотсенти Институти сиёсатшиносӣ ва муносибатҳои хориҷии Донишгоҳи Ланджоу, Чжан Юян – доктори имлҳои сиёсатшиносӣ, дотсенти Институти таҳқиқоти Осиёи Марказӣ ва Институти сиёсатшиносӣ ва муносибатҳои хориҷии Донишгоҳи Ланджоу, Сун Сювен – номзади илмҳои сиёсатшиносӣ, дотсенти Институти таҳқиқоти Осиёи Марказӣ ва Институти сиёсатшиносӣ ва муносибатҳои хориҷии Донишгоҳи Ланджоу баргузор гардид.
  Дар рафти сӯҳбат ба масъалаҳои дурнамои ҳамкориҳои илмӣ – таҳқиқотӣ таваҷҷӯҳ дода, имкониятҳои густариши минбаъдаи равобити ҳар ду кишвар дар арсаҳои мавриди таваҷҷуҳ барои ҳар ду ҷониб муҳим, ба мисли таъмини рушди устувори иқтисод ва амнияти иқтисодӣ, рушди низоми инфрасохтор ва пайвасташавии хатҳои нақлиётӣ бо бозорҳои калони иқтисодӣ, арзёбӣ гардиданд. Зикр гардид, ки пояи илмию таҳқикотӣ дар баррасии масъалаҳои рушд бо таваҷҷуҳ ба ташаббусҳои умумиҷаҳонии Тоҷикистон ва Хитой метавонад саҳми худро дар ривоҷи ҳамкориҳо гузорад.
Изҳори итминон карда шуд, ки доираи ҳамкориҳои илмӣ – таҳқиқотӣ дар самти баррасии ҳадафҳои стратегии Тоҷикистон ва Хитой васеъ буда, метавонанд дар мулоқотҳои оянда мушаххастар асоснок карда шаванд.
Дар раванди мулоқот ҳавасмандии тарафҳо ҷиҳати тавсеа ва тақвияти ҳамкориҳои илмӣ – таҳлилӣ иброз гардид.
Мулоқот дар фазои муколамаи созанда баргузор гашт.

ДИРАВШИ КОВАЁНӢ ‒ ТАҲКИМБАХШИ ҲУВИЯТИ МИЛЛӢ

  Дирафши Ковиёнӣ ҳамон дирафшест дар асотири Эрон, ки Коваи оҳангар пешдомани чармии худро бар сари найза ниҳод ва алайҳи зулму ситами Заҳҳоки морбардӯш бархост. Заҳҳоки морбардӯш мағзи сари 17 писари ӯ ва ҳазорон дигар фарзандони мардуми эронитаборро хӯроки морони худ сохта буд. Коваи оҳангар мардумро атрофи худ ҷамъ овард ва бо роҳбарии ӯ Заҳҳоки мордӯш аз тахт барандохта шуд. Мардум Фаридунро ба маснади шоҳӣ бармегузинанд ва ӯ дастур медиҳад, ки Дирафши Коваёнӣ бо дебоҳои зарду сурху бунафш ороста ва ба он зару гавҳар афзуда шавад ва онро Дирафш ё Парчами шоҳӣ унвон кунанд. Аз он гоҳ баъд Дирафши Коваёнӣ ҳамчун рамзи давлатдорӣ, ваҳдати миллӣ ва муқовимат ба ҳар гуна зулми дохилию хориҷӣ табдил ёфт ва дар фарҳанги сиёсӣ ва давлатсозии миллӣ зуҳур кард.
Ҷаҳонпаҳлавонони эронзамин ба мисли Рустам, Гударз, Тус, Гев, Сиёвуш ва дигарон ҳар яке диравши худро доштанд, аммо Дирафши Коваёнӣ бар садри онҳо қарор дошт ва ҳангоми дифоъ аз марзу буми ниёкон онро ба унвони иқтидори фарогири маънавӣ ва миллӣ бармеафроштанд.
   Дирафши Коваёнӣ аз ситораи дар миёни чаҳорчӯбаи бунафшранг иборат буда, бо сангҳои қиматбаҳо печонида шудааст ва дар атрофи он тасмаҳои сурх, тилло ва бунафшранг ҷойгиранд. Ситора маънои «бахт»-ро дорад ва агар дирафш аз ҷониби душман забт карда мешуд ё дар майдони ҷанг нобуд мегардид, маънои шикаст хӯрдан ё аз даст додани бахтро дошт. Тибқи иттилои муаррихон, ин Дирафши Коваёнии таърихӣ ҳазор-ҳазор (1 млн.) сиккаи тило қиммат доштааст. Мутаассифона, ин дирафш пас аз ҳамлаи аъроб ба Эронзамин дар ҷанги Ал-Қодисия ба дасти арабҳо афтод ва осеб дид. Шахсе бо номи Зерор ибни Каттоб онро барқарор кард, ки барои ин кораш аз халифа 30 000 динор гирифт. Сипас, аз Дирафши Коваёнӣ тамоми ҷавоҳирот гирифта ва худи он сӯзонида шуд.
Соли 867 Ёқуб ибни Лайси Саффорӣ даъвои мероси шоҳони Эронзамин кард ва талош варзид, ки бузургию шаҳомати онҳоро эҳё кунад. Ӯ ба халифаи Аббосиён шеъре навишт, ки бо ин суханон оғоз мешавад: «Дирафши Ковиёнӣ дар даст, ман бар онам, ки бар мардумони ҷаҳон ҳукмронӣ кунам».
Дар манобеи таърихӣ дар робита бо Дирафши Коваёнӣ маълумоти зиёде вуҷуд дорад. Масалан, дар «Таърихи Табарӣ» омадааст: «Дирафши Коваёнӣ аз пӯсти паланг дуруст шуда, дарозии он дувоздаҳ араш будааст. Агар ҳар арашро, ки фосилаи байни нӯги ангуштони даст то бандгоҳи оринҷ аст, 60 сантиметр ба ҳисоб оварем, тақрибан панҷ метр арз ва ҳафт метр тӯл мешавад».
Дар сиккаҳо сабт ёфтани Дирафши Коваёнӣ баёнгари он аст, ки парчами миллӣ дар ҳар давре аз таърихи марзу буми меҳани азизамон ҳамчун муқаддасоти давлатӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ ва мардумӣ муаррифӣ мешудааст.
Дирафши Коваёнии воқеӣ-таърихӣ рамзи ҳамон Дирафши Коваёнӣ буд ва дар таърихии мардуми эронинажод аз даврони бостон то поёни Давлати Сосониён ва аз он пас низ дар дарбори шоҳони эронинажод нигаҳдорӣ мешуд. Ин Даравши Коваёниро, ки мизони подшоҳии мардуми Эронзамин аст, гоҳе «Дирафши Ҷамшед», «Дирафши Фаридун» ва «Дирафши шоҳона» низ мегуфтанд. Ин Дирафши Ковиёниро метавон яке аз аввалин парчами миллии мардуми эронинажод номид ва ташаккулу такомули давлатдории ориёиёнро заминаи устувор фароҳам овард.
Диравфши Ковиёнии Давлати Сосониён
Ливои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
Ливои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рамзҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз 28 июли соли 2006 № 192 мавриди истифода қарор дорад.
Бисёр рамзист, ки Дирафши Ковиёнӣ дар Ливои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷой дорад, зеро мардуми сарбаланди тоҷик ба гузаштаи пурифтихори худ арҷ мегузорад ва он нишони додхоҳию адолатгустарӣ, ваҳдати миллию саодати мардумро бо худ дорад.
Парчами Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2006 дар маросими савгандёдкунии давраи севуми сарвари давлат ‒ Эмомалӣ Раҳмон қабул ва муаррифӣ гардид. Дар маркази Парчам Дирафши Кавиёнӣ, ки рамзи пойдорӣ ва идомаи давлатдории миллӣ мебошад, ҷойгир шудааст. Дар дохили Парчам шери болдор дар зери осмони кабуд бо тоҷи хурд ва ҳафт ситора ҷойгир аст ва яке аз рамзҳои давлатии Тоҷикистон Парчами миллӣ мебошад (мутобиқи моддаи 3-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон). Аз даврони бостон то ҳол Парчам рамзи давлатдорӣ, шукуҳу ифтихор, нангу номус ва ҳувияти миллати тоҷик мебошад.
Камолов Усмоналӣ Нусратович,
ходими калони илмии Шуъбаи
таърихи фалсафаи ИФСҲ АМИТ,
номзади илмҳои фалсафа
 
 
 
 
 
 
 

ЗАРУРАТИ ИЛМҲОИ ФАЛСАФӢ ДАР ГУЗАШТА ВА ИМРӮЗ

  Имрӯз дар санаи 17.11.2023 дар маҷлисгоҳи АМИТ бахшида ба Рӯзи байналмилалии фалсафа Конференсияи ҷумҳуриявии илмӣ-назариявӣ дар мавзуи "Алоқамандии фалсафа ва илмҳои дигар: масъалаҳо ва дурнамо" баргузор гардид.
   Аввалан, бояд мутазаккир шуд, ки фалсафа чист ва объекту предмети омӯзиши он чиро дар бар мегирад? Сониян, кадом авомил ба зарурати Рӯзи фалсафа дар сатҳи ҷаҳонӣ мусоидат намудаанд? Солисан, фалсафаи муосир аз мактабҳои фалсафии аҳди бостон ва давраи асримиёнагӣ чӣ тафовут дорад?
Барои посух гирифтан ба суолҳои матраҳ академик Кароматулло Олимов бо маърӯзаи баҳсбарангез дар ҳамоиш суханронӣ намуд. Ба қавли номбурда, фалсафаи муосири ватанӣ , ки бо давраи соҳибистиқлолӣ ҳамоҳангӣ пайдо кардааст, мебоист мушкили ҷомеаи Тоҷикистонро баррасӣ ва ҳаллу фасл мекард. Динзадагӣ ва ҳубби маҳали аксар шаҳрвандон, ё худ афзал донистани манфиати шахсӣ аз манфиати миллӣ ва бе таҳқиқ вогузор намудани омилҳои расидан ба соҳибистиқлолиро маҳз файласуфон бо далелҳои таърихиву мантиқӣ мебоист рад менамуданд. Мутаассифона, то кунун ҳастанд файласуфоне, ки ҷаҳонбинии илмии онҳо дар пояи тафаккур ва суханпардозиҳои динӣ густариш ёфтаанд. Дигар мушкили ҷомеаҳои муосир ба қавли Кароматулло Олимов, тафовути иҷтимоии ҷомеа ва равнақ пазируфтани ин нобаробарӣ маҳсуб мешавад. Инсон дар ҳеҷ сурат озодӣ ва ихтиёри мутлақ надорад ва табиати ӯ чунин мутлақбаёниро намепазирад.
Ноиби президенти АМИТ Муҳаммад Абдураҳмон, ки ҳамоишро ифтитиоҳ намуд, дар баромади хеш қайд кард, ки дидгоҳҳои мухталиф нисбат ба фалсафа вуҷуд доранд, чунки тибқи андешаи Суқрот файласуф танҳо фарде маҳсуб мешавад, ки худогоҳ аст ва ниёз ба ҷамъ кардани сарват надорад, аммо роҳҳои рафъи камбизоатиро медонад.
Бинобар таҳқиқи Н.М. Сайфуллоев, алоқамандии фалсафа бо илми муосир дар ин муҳтаво инъикос шудааст, дилхоҳ илми ҷудогона бидуни андешаи фалсафӣ илм намегардад.
Мулоҳизаҳо дар бораи таснифи тахассуси файласуфони касбӣ тибқи суханронии Заррина Диноршоева, имрӯз дар ҷаҳон иборат аз кунишу вокунишҳоест, ки сатҳи ҷаҳонбинии илмиро мутобиқи равиши муайяни фалсафӣ ва сабки нигориш ироа менамояд.
Ҷоиз ба тазаккур аст, ки ҳамоишҳои фалсафӣ чӣ дар гузашта ва чӣ дар замони муосир баҳсҳои гуногунро ба вуҷуд овардааст. Аксар донишмандони файласуф ин ақидаро пазиро ҳастанд, ки фалсафаи муосирият (постмодернизм) ва равишҳои фалсафии гузашта мутафовит мебошанд.
Ахиран, ҷомеашиносонро бинобар Рӯзи байналмилалии фалсафа табрик гуфта, дар фаъолияти ихтисосии онҳо бурдбориҳо таманно дорам.

ПЕШВОИ МИЛЛАТ ВА ПЕШРАФТИ ЗАБОНИ ТОҶИКӢ

  Забони ҳар қавму миллат бидуни шак ойинаи рӯзгори гузаштаву имрӯзаи ҳамон қавму миллат аст, ки дар худ таъриху фарҳанг, донишу хирад ва тафаккуру андешаи онро инъикос мекунад. Аз ин ҷост, ки дар ойинаи ҳақиқатнамои забони модарии мо таърихи пурифтихор, фарҳанги оламгир ва донишу хиради азалии мардуми мо бо ҳама шукӯҳу шаҳомат ва қудрату азамати худ дар қолаби назму наср мунъакис гардидааст.
Гузашта аз ин, аз сафаҳоти рангини таърихи қадими мардуми шарафманди мо ба исбот мерасад, ки давлатдории миллӣ ҳамеша ба забони тавонои пӯёву поё ва забони миллӣ дар навбати худ ба давлати мустақил ва пешвову давлатдори ҳомию нигаҳбони забон ниёз доштааст. Дар таърихи мардуми деринарӯзгори мо ҳамчунин собит шудааст, ки марҳалаҳои рушди таърихии забони модарӣ низ ба зуҳури шахсиятҳои барҷастаи таърихӣ иртибот ва пайванди ногусастанӣ доранд.
Ба эҳтимоли қавии муҳаққиқони таърихи забон бо расмият ёфтани забони порсии дарӣ дар дарбори амири тоҷиктабори Саффориён – Яъқуби Лайс дар соли 867, ки сухани маъруфи ӯ «чизе, ки ман андарнаёбам, чаро бояд гуфт?!» пеши роҳи густариши забони арабӣ дар Хуросону Фарорӯд садди сангин гузошт, давраи миёнаи забонҳои эронӣ анҷом пазируфта, давраи нав шуруъ гардид.
Вале ба эътирофи умум авҷи шукуфоию боландагии забони модарии мо дар давраи нав аҳди давлатдории силсилаи некноми Сомониён шинохта шудааст. Бунёдгузори давлати Сомониён – Исмоили Сомонӣ (875-907) чунонки худи ӯ мегӯяд: «То ман зинда бошам, бораи (яъне девори) вилояти Бухоро ман бошам», на танҳо «девори Бухоро» буд, балки девори забони модарӣ ҳам буд, ки сиёсати ватанхоҳӣ, истиқлолталабӣ ва забонгустарии ӯ ба рушди бесобиқаи ин забон ва фурӯғи истеъдоди шоироне чун Рӯдакию Фирдавсӣ, ки саромади шоирони форсизабони ҷаҳон эътироф шудаанд ва донишмандоне чун Абурайҳони Берунию Абуалии Сино, ки бо таълифи шоҳасарҳои илмии «Китоб-ут-тафҳим» ва «Донишнома» ба забони модарии мо дар ҷодаи илм «шеваи роҳгардӣ» омӯхтаанд, мусоидат кард.
Сиёсати забонгустарии Исмоили Сомонӣ ва дигар амирони ин хонадон чунон қавӣ пайрезӣ шуда буд, ки хонадонҳои баъдии ғайримаҳаллии фармонраво, аз қабили Қарахониён, Ғазнавиён, Салҷуқиён, Хоразмшоҳиён, Чингизиён, Темуриён, Шайбониён, Аштархониён ва амирони сулолаи Манғития бечунучаро аз ин сиёсат пайравӣ кардаанд. Дар баробари ин, Салҷуқиён мунодии ин забон дар Осиёи Сағир ва Ғазнавиёну Темуриён ҳомили он дар сарзамини Ҳинд будаанд.
Ба иттилои муаллифи ношинохтаи таърихномаи туркии «Таворихи гузидаи нусратнома» поягузори давлати Шайбониён (1500-1598) Муҳаммад Шайбонихон, ки асли чингизӣ дошт, на танҳо ба забони модарии мо шеър месуруд, балки баъд аз гузашти тақрибан панҷсад сол аз рӯзгори давлати Сомонӣ ба хотири асолат бахшидан ба давлатдории худ дар Осиёи Марказӣ асли худро ба Исмоили Сомонӣ пайванд медод.
Охирин амирони манғитияи Бухоро низ бо забони модарии мо сухан гуфтанро барои худ мояи ифтихор медонистанд ва амир Абдулаҳад бо тахаллуси «Оҷиз» шеър суруда, ба иттилои устод Айнӣ дар «Ёддоштҳо», бо устод тавассути радду бадали шеър мукотиба доштааст.
Аммо дар замони давлатдории Шӯравӣ бар асари сиёсати давр доираи корбурди забони тоҷикӣ то андозае маҳдуд шуд ва забони модарӣ аз маҷрои табиии рушди худ берун монда, имконоти дохилии ғаноафзоӣ ва дар маҷмуъ то ҷое сарриштаи кори худро дар ин муҳити чандзабонӣ аз даст дод.
Бино бар ин, дар солҳои охири давлатдории Шӯравӣ мубориза барои озодӣ ва истиқлоли мардуми тоҷик нахуст аз мубориза барои забони модарӣ шуруъ гардид, ки зиёиёни асили миллии мо, аз қабили устодон Муҳаммади Осимӣ, Муҳаммадҷони Шакурӣ, Акбари Турсон, Лоиқ, Шарофиддини Рустам ва дигарон парчамдори ин мубориза буданд.
Ҳарчанд 22 июли соли 1989 Қонуни забони Тоҷикистон ба тасвиб расид ва забони тоҷикӣ дар қаламрави Тоҷикистон мақоми давлатӣ пайдо кард, вале ҳамоно дар роҳи рушди забони модарӣ мушкилоту монеа фаровон буд.
Қабули эъломияи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи 24 августи соли 1990 ва дар таърихи 9 сентябри соли 1991 давлати мустақил эълон шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон барои рушди забон заминаи созгор муҳайё кард, вале аз ин ҳаводиси фараҳбахш чанде нагузашта, бо таҳрику тавтиаи душманону бадхоҳони миллат дар мамлакат оташи ҷанги дохилӣ забона зад, ки кишварро харобу бозори забону фарҳанги миллиро касод намуд ва ҳазорон мардуми бегуноҳро ба коми худ фурӯ бурд.
Давлату миллат ва забону фарҳанги миллӣ дар ин марҳалаи сарнавиштсоз ба раҳогари ормоние чун Исмоили Сомонӣ ниёз дошт, то ки ӯ битавонад тақдири давлатро комилан ба дасти худ гирифта, киштии муроди миллатро аз ин гирдоби фано ба соҳили наҷот саломат бирасонад. Устоди зиндаёд Муҳаммадҷони Шакурӣ дар ҳамон рӯзгори тираву душвори фоҷиабор дар як мақолаи худ зери унвони «Наҷоти мо аз давлати миллист», ки дар ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат» (№26 аз 25 июни соли 1992) ба нашр расид, бо дили пурумед ба фардои дурахшони миллат ҳадс зада буд, ки «мумкин аст, шахсияти барҷастае пайдо шавад, ки умдатарин эҳтиёҷоти миллиро амиқан дарк карда, тибқи онҳо бо ҷиддияту қатъияти тамом амал намояд ва давлати иқтидорманди адолатбунёде барпо кунад. Он гоҳ миллат аз рӯйи амалиёту назариёти вай манфиатҳои худро амиқтар дарк мекунад ва ӯро дастгирӣ карда, бо ӯ идеали миллиро ҷомаи амал мепӯшонад...».
Дуои абармардоне чун устод Шакурӣ мустаҷоб шуд ва ба бахти мардуми мо ва савобдиди вакилони фарҷомнигари Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раҳбарии кишвар ба зиммаи Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон вогузор гардид.
Пешвои миллат аз рӯзҳои нахустини ба мақоми раҳбарӣ расидан, тақдири давлату миллат ва забони давлатиро бо ҳам тавъам шумурда, бақои давлатро дар паноҳи забон ва забонро дар паноҳи давлат эълом дошт.
Метавон гуфт, ки бо ин иқдоми созанда ва барқарории сулҳу субот дар ҷомеаи Тоҷикистон ва бо раҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба бунёди ҷомеаи озоди демократӣ ва давлати миллӣ камари ҳиммат бастани мардуми тоҷик забони давлатӣ ба марҳалаи нави рушди худ ворид гардид.
Сухани ноб ва ширину шевои тоҷикӣ бори нахуст дар баландтарин минбарҳои ҷаҳон аз забони Пешвои миллат садо дод ва ба ҷаҳониён аз ҳастии давлату миллати тоҷик мужда расонд. Танини ҷонбахши забони модарӣ ва забони офаридаҳои Рӯдакию Фирдавсӣ, Ибни Синову Берунӣ, Носири Хусраву Умари Хайём, Саъдию Мавлоно, Саноию Аттор, Ҳофизу Камол, Ҷомию Ҳилолӣ, Соибу Сайидо, Бедилу Аҳмади Дониш, Айнию Лоҳутӣ, Турсунзодаву Улуғзода... дар ақсои олам аз эҳёи дигарбораи забону фарҳанги ҳазорсолаи тоҷикон хабар дод.
Ғояти камоли забони модарӣ дар суханрониҳо ва силсилаи асару мақолаҳои Пешвои миллат завқи забондонию забономӯзиро дар дили хурду калон, пиру барно бедор кард. Дар қалби кӯчаки кӯдакону наврасон шуълаи тобноки муҳаббати самимона ба забони модарӣ фурӯзон шуд ва дигар муҳол аст, ки боду борони рӯзгорон ин шуълаи муҳаббату самимиятро хомӯш гардонад.
Бо шарофати сиёсати забонгустарӣ ва иқдомҳои пайдарпайи Пешвои миллат дар ин замина забони модарӣ ҷойгоҳи аслии худро дар миёни ҳамаи қишрҳои ҷомеа, дар ҳамаи мактабу коллеҷ ва донишгоҳу донишкадаҳо, дар тамоми идораву вазоратхонаҳо ва корхонаву муассисаҳо пайдо намуд ва дар мақоми шоиставу боистаи худ ҷой гирифт. Дар натиҷаи чунин сиёсат тадриҷан сатҳи забондонии аҳли ҷомеа боло рафта, забони матбуот ва дигар воситаҳои ахбор беҳтар ва симои лавҳаву овезаҳои шаҳру деҳот ба куллӣ дигаргун шуд.
Ин нукта низ шоистаи таъкид аст, ки устоди зиндаёд Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ ба заҳматҳои Пешвои миллат дар ин замина баҳои баланд дода, кору амали эшонро бо талошҳои устод Айнӣ, ки дар даҳаи сӣ ва чили садаи бист барои аз осебҳо раҳо кардани забони тоҷикӣ мубориза мекард ва шогирдону пайравонаш талошҳои ӯро идома доданд, қиёс намуда, гуфта буд: «Талошҳои Айнӣ ва пайравони ӯ ранги хусусӣ дошт, талоши шахсӣ буд. Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон... он талошҳои хусусии Айнӣ ва пайравонашро ба сатҳи давлатӣ бардоштанд».
Ба андешаи устод Шакурӣ бар асари ин иқдом «Дар ҳамин понздаҳ-бист соли охир як чизи бисёр муҳим рӯй дод, ки шумораи касоне, ки ба забони мо босаводона ва хуб гап мезананд, зиёдтар шудааст. Мо телевизион тамошо мекунем, радио гӯш мекунем, дар маҷлисҳо менишинем, дар мулоқотҳо бо роҳбарони идораҳо, бо мансабдорон рӯ ба рӯ мешавем ва мебинем, ки дар байни онҳо касоне, ки бо тоҷикии хуб суҳбат мекунанд ва ба дараҷаи муайян саводи тоҷикӣ доранд, торафт зиёдтар мешаванд. Ин бисёр муваффақияти муҳим аст, ки забони хуби тоҷикӣ ба дараҷаи баландтарин мансабҳо, вазоратҳо ва идораҳои давлатӣ расидааст».
Эҳёи номҳои аслии таърихӣ ва номгузорӣ ба мавзеу маҳалҳое, ки бар асари сиёсатҳои давр ё тағйири макон кардани қавму қабилаҳои кӯчӣ табдили ном кардаанд, аз иқдомҳои дигари муҳимми Пешвои миллат дар роҳи рушду таҳкими забон ва эҳёи худшиносию худогоҳии миллӣ ба ҳисоб меравад.
Бо шарофати ин иқдом дар харитаи ҷаҳон дар қаламрави Тоҷикистон номҳои Суғд, Бохтар, Хуҷанд ва ғ. дубора арзи ҳастӣ намуда, ба пайванди наслҳо тақвият бахшид.
Сомонӣ ном гирифтани яке аз унсурҳои муҳимми давлатдории миллӣ – пули миллӣ бо тасвири симои бузургони дирӯзу имрӯзи миллат ва дарҷи қитъаи шеър дар паси пул аз иқдомҳои шоистаи Пешвои миллат ба ҳисоб меравад, ки ҳампайвандии забону фарҳанг ва иқтисоду молияи моро барои имрӯзу фардо таъмин мекунад.
Бори нахуст дар таърихи нави давлатдории Тоҷикистон бо салоҳдиди Пешвои миллат Кумитаи забон ва истилоҳот дар назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шуд ва раёсати он ба зиммаи забоншиноси маъруф, устоди шодравон Додихудои Саймиддин вогузор гардид.
Бо пешравиҳои назаррас дар роҳи бунёди давлати миллӣ зарурат пеш омад, ки Қонуни забон, ки қабл аз рӯзгори Истиқлол ба тасвиб расида буд, таҷдиди назар карда шавад. Бино бар ин, дар таърихи 5 октябри соли 2009 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатӣ» дар таҳрири нав аз тарафи Пешвои миллат ба имзо расид ва ин таърих рӯзи азиздошти забони модарӣ муқаррар гардид, ки ҳамасола дар кишвари мо бо шукӯҳу ҷалоли хос таҷлил мешавад.
Бояд гуфт, ки қонуни мазкур дар заминаи меъёрҳои эътирофшудаи байналмилалӣ таҳия шуда, вазъи ҳуқуқӣ, доираи истифода ва дурнамои рушди забони давлатиро дар қаламрави мамлакат дар рӯзгори файзбори истиқлоли давлатӣ ва шароити нави дигаргуниҳои бузурги сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоию фарҳангӣ дар ҳаёти дохилӣ ва хориҷӣ танзиму муқаррар менамояд. Шоистаи таъкид аст, ки дар ин қонун дар баробари забони тоҷикӣ вазъи ҳуқуқии дигар забонҳои ба истилоҳ бумии ин марзу бум (забони яғнобӣ ва забонҳои помирӣ), ҳамчунин забонҳои ақаллиятҳои миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба назари эътибор гирифта шудааст.
Бо фароҳам омадани имкону шароит бо ташаббуси Пешвои миллат марҳала ба марҳала барномаҳои рушди забони давлатӣ таҳия, тасвиб ва амалӣ гардиданд. Аз ҷумла, Барномаи рушди забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2020-2030, ки 29 ноябри соли 2020 аз тарафи Раиси Ҳукумати мамлакат, Пешвои миллат, Эмомалӣ Раҳмон ба тасвиб расид, дурнамои рушди забони модариро барои даҳ солҳои оянда дар бар гирифта, ба татбиқи муваффақонаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» равона гардидааст. Ҳадаф ва вазифаҳои барнома асосан нигаҳдошти асолат ва ҳувияти забони модарӣ чун омили ҳастӣ ва бақои миллат дар рӯзгори мо мебошад.
Пешвои миллат дар чанд суханронии худ мухолифати шадидашро ба тамоюли одию омиёна кардани забони адабӣ изҳор намуда, таъкид кард, ки забони кӯчаву бозор ҳаргиз наметавонад ҷавобгӯйи ниёзмандиҳои аҳли ҷомеа дар рӯзгори имрӯзаи пешрафти босуръати илму фан бошад. Баръакс, Пешвои миллат ва Сарвари давлати тоҷикон таъкид бар он дорад, ки вақти он аст забони давлатӣ дар кишвари мо бо саъйу кӯшиши зиёиён ба пояи забони илм ва технологияи пешқадами муосир расонида шавад ва побапойи замон рушду боландагӣ ёбад.
Ёдоварӣ мебояд, ки Пешвои миллат андеша ва мулоҳизаҳои худро дар бораи забон дар аксари асару мақола ва суханрониҳои худ, аз ҷумла китобҳои «Тоҷикон дар оинаи таърих», «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ», «Ориёиҳо ва шинохти тамаддуни ориёӣ» ва «Забони миллат – ҳастии миллат» баён намудааст. Ба хусус, ҷилдҳои аввалу дувуми китоби «Забони миллат – ҳастии миллат», ки саргузашти забони модарии моро бо ҳама шебу фароз ва комгорию нокомиҳои он аз замони ташаккул то ибтидои асри XX дар бар мегирад, дастури хуби омӯзиши таърихи забон барои дӯстдорону алоқамандони забони модарист.
Дар ҳамин китоб Пешвои миллат таъкид ба он дорад, ки «Яке аз вижагиҳои аслии бисёр муҳимми забони мо хосияти баҳамоварӣ ва ё ваҳдатофарии он аст. Ин хусусият сипас дар ташаккули он ба унвони як забони умумӣ барои мардуми эронитабор нақши муассир бозид».
Ба назар чунин мерасад, ки худи Пешвои миллат низ дар фурӯ нишондани оташи ҷанги бародаркуш ва сарҷамъ намудани миллат бо силоҳи ваҳдатофари забон, ки нахустсухани фаъолияти давлатдорияш: «Ман ба шумо сулҳ меоварам» буд, мубориза кард ва пирӯз омад.
Дар маҷмуъ, нақши Пешвои миллат ва Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон дар пешрафти забони тоҷикӣ ва ба марҳалаи нави рушд ворид шудани онро дар рӯзгори имрӯзаи Истиқлоли давлатӣ ва бунёди давлати миллӣ чунин метавон арзёбӣ ва натиҷагирӣ кард:
1. Забони тоҷикӣ ба ҳайси забони воқеан расмию давлатӣ дар паноҳи давлати тозаистиқлоли Тоҷикистон қарор гирифт ва ҷойгоҳи аслии худро дар байни ҳамаи қишрҳои ҷомеа, аз кӯдакистон то ба мактабу донишгоҳу донишкада ва идораву вазоратхонаву корхонаву муассиса пайдо намуд.
2. Сухани ноб ва ширину шевои тоҷикӣ аз забони Пешвои миллат дар баландтарин минбарҳои ҷаҳон садо дод ва ба ҷаҳониён бори дигар аз ҳастии давлату миллати тоҷик мужда расонд. Танини руҳбахши забони модарӣ ва забони офаридаҳои Рӯдакию Фирдавсӣ, Ибни Синову Берунӣ, Носири Хусраву Умари Хайём, Саъдию Мавлоно, Саноию Аттор, Ҳофизу Камол, Ҷомию Ҳилолӣ, Соибу Сайидо, Бедилу Аҳмади Дониш, Айнию Лоҳутӣ, Турсунзодаву Улуғзода... дар ақсои олам аз эҳёи дигарбораи забону фарҳанги ҳазорсолаи тоҷикон хабар дод.
3. Ғояти камол ва ҷилваи ҷамоли забони модарӣ дар суҳбату суханрониҳои Пешвои миллат завқи забондонию забономӯзӣ ва шуълаи муҳаббат ба забони модариро дар дили пиру ҷавони ҷомеаи кишвар фурӯзон кард.
4. Муносибат ба забони тоҷикӣ комилан тағйир пазируфт ва сатҳи забондонии аҳли ҷомеа тадриҷан боло рафт. Забони матбуот ва дигар воситаҳои ахбор беҳтар гардид ва симои лавҳаву овезаҳои шаҳру деҳоти мамлакат тамоман дигаргун шуд.
5. Номҳои аслии таърихӣ ва ҷуғрофӣ, ки реша дар умқи таърихи куҳани забони мо доранд ва бар асари сиёсатҳои давр дигар шудаанд, дубора эҳё гардиданд, ки дар роҳи рушду таҳкими забон ва болобурди сатҳи худшиносию худогоҳии миллии мо аҳаммияти фаровон доранд.
6. Таъсиси Комиссияи Олии Аттестатсияи назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таълифу дифои рисолаҳои илмӣ ба забони тоҷикӣ барои ба пояи забони илми муосир расидани забони мо роҳ боз намуд.
Дар охир зикри ин матлаб муҳим дониста мешавад, ки устоди бузургвор Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ, ки умри дарози пурбаракат сарфи рушди забону фарҳанги миллӣ намуд, нақши меҳварии Пешвои миллатро дар роҳи рушди забон ва худшиносии миллӣ дар рӯзгори Истиқлол таъкид карда, бо самимияту садоқати ба худ хос фармуда буд: «Суханҳои олие, ки Эмомалӣ Раҳмон дар бораи забони модарӣ ва бузургдошти он гуфт, ман дар ин умри дарозам аз ҳеҷ сарвари Тоҷикистон нашунида будам. Шак нест, ки миллати тоҷик дар роҳи худшиносӣ аз Эмомалӣ Раҳмон миннатдор хоҳад буд». Ин сухани устоди зиндаёд ҳақиқатест, ки ҷойи ҳеч шакку тардид надорад.
Аз китоби “Пешвои забонгустар ва ҳувиятофар”, Душанбе МН “Дониш”, 2022. – С.3-15.
Ҳасани СУЛТОН, узви вобастаи АМИТ

ҲАМОИШИ ИЛМИИ ТАХАССУСӢ ДАР НОҲИЯИ ДАРВОЗИ ВМКБ

  Санаи 14.11.2023 дар толори Мақомоти иҷроияи ноҳияи Дарвоз бо ибтикори Инсититути забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АМИТ конференсияи илмӣ-амалӣ дар мавзуи "Нақши пешвои миллат дар рушди илмҳои филологӣ" баргузор шуд. Ба кори конференсия раиси ноҳия Абдураҳмонзода С. ҳусни оғоз бахшид.
Сипас Абдуллоҳи Раҳнамо, Муҳаммадиев Шамсиддин - муовини директори Институт дар мавзуи "Мақоми илм дар сиёсати Пешвои миллат", Абдураҳимов Амирхуҷа - директори музейҳои муттаҳидаи адабӣ-ёдгорӣ дар мавзуи" Пешвои миллат- кафили сулҳи пойдор" шунида шуд.
 Дар бахши фарҳангии ҷаласа китоби тозанашри "Аз остон то осмон"- и Беҳрӯзи Забеҳулло - мудири шуъбаи адабиёти муосири Институт рӯнамои шуда, сурудҳои тозаэҷоди сарояндаи ноҳияи Дарвоз Беҳзоди Искандар шунида ш