ҚОНУНИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Дар бораи Академиям илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон
ҚОНУНИ
ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
ДАР БОРАИ АКАДЕМИЯМ ИЛМҲОИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2002, №4, қ-1, мод. 311; соли 2007, №5, мод.371)
БОБИ I. ҚОИДАҲОИ УМУМӢ
Моддаи 1. Мақсади Қонун
Қонуни мазкур мақоми ҳуқуқии Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон (минбаъд Академияи илмҳо) ва аъзои он, принсипҳои ташкил ва фаъолияти Академияи илмҳо, мавқеи онро дар соҳаи таҳқиқот ва кашфиёт, ваколат ва масъулияташро ба сифати муассисаи худидорашавандаи давлатии илмӣ муайян менамоад.
Қонун барои инкишоф додани илмҳои бунёдӣ ва амалӣ чун асоси пешрафти илмӣ ва илмию техникӣ, тараққиёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии Ҷумҳурии Тоҷикистон нигаронида шудааст.
Моддаи 2. Мақоми Академиям илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон
Академияи илмҳо муассисаи худидорашавандаи олии давлатии илмии Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, дар фаъолияти худ масъалаҳои гузаронидан, инкишоф додан ва мутобиқ гардонидани таҳқиқоти бунёдӣ ва амалӣ дар ҷумҳурӣ, омӯзиши проблемаҳои муҳими тараққиёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷумҳурӣ, афзун гардонидани самараи истифодаи дастовардҳои илмӣ, тайёр кардани кадрҳои илмии баландихтисос, пурзур кардани таъсири илм ба инкишофи маориф ва маданиятро таъмин менамояд.
Моддаи 3. Асоси ҳуқуқии фаъолияти Академияи илмҳо
Академияи илмҳо дар фаъолияти худ Конститутсияи (Сарконуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳамин Қонун, дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Оинномаи худ ва санадҳои ҳуқуқи байналмилалиро, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, дастури амал қарор медиҳад.
Моддаи 4. Оинномаи Академияи илмҳо
Оинномаи Академияи илмҳоро Маҷлиси умумии он қабул карда, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ менамояд ва он набояд ба санадҳои меъёрию ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон мухолиф бошад.
Оинномаи Академияи илмҳо бояд инҳоро пешбинӣ намояд:
ном, маҳали воқеъ ва мақоми ҳуқуқии Академияи илмҳо;
вазифаҳои асоси ва принсипҳои фаъолияти Академияи илмҳо;
ҳуқуқҳои Академияи илмҳо;
тартиби идораи Академияи илмҳо, сохторҳои ташкилии он ва назорат ба фаъолияти онҳо;
шаклҳо ва тартиби амалӣ сохтани худидораи илмӣ;
салоҳият, тартиби ташкил ва мӯҳлати ваколатҳои мақомоти роҳбарии Академияи илмҳо;
шарт ва тартиби интихобот ба аъзогии Академияи илмҳо;
сохтори Академияи илмҳо, тартиби ташкил, фаъолият ва барҳам додани сохторҳои ташкилии он;
ҳуқуқ, ӯҳдадорӣ ва масъулияти аъзо ва ташкилотҳои Академияи илмҳо, шартҳои ҳамкории онҳо бо дигар шахсони ҳуқуқӣ ва воқеӣ;
тартиби ворид намудани тағйироту илрваҳо ба Оинномаи Академияи илмҳо.
Дар Оиннома инчунин дигар коидаҳои вобаста ба хусусиятҳои мақоми ҳуқуқӣ ва фаъолияти Академияи илмҳо пешбинӣ шуда метавонанд.
Моддаи 5. Ҳайат ва сохтори ташкилии Академиям илмҳо
Академияи илмҳо дар ҳайати худ инҳоро муттаҳид менамояд:
шахсони воқеӣ-аъзои Академияи илмҳо, ки бо тартиби муқарраркардаи Оинномаи он интихоб мешаванд;
шахсони ҳуқуқӣ-ташкилотҳои илмӣ, хизматрасонии илмӣ ва идоракунии тайёр кардани кадрҳои илмӣ, соҳаи хизматрасонии иҷтимоӣ ва дигар ташкилотҳои Академияи илмҳо.
Сохтори ташкилии Академияи илмҳо, тартиби фаъолият ва маблағгузории ташкилотҳоеро, ки ба ҳайати он дохил мешаванд, қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикиcтон ва Оинномаи Академияи илмҳо муайян менамояд.
Моддаи 6. Вазифаҳои асосии Академияи илмҳо
Вазифаҳои асосии Академияи илмҳо инҳо мебошанд:
иштирок дар тартиб додани пешниҳодҳо оид ба соҳаҳои афзалиятноки сиёсати илмию техникӣ;
омӯзиш ва таҳияи проблемаҳои муҳими тараққиёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ ва давлатию ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикиcтон, фарҳанг, забон, таърих, табиат ва вазъи муҳити атрофи он;
гузаронидани таҳқиқоти бунёдии илмӣ оид ба самтҳои муҳимтарини илмҳои табиатшиносӣ, техникӣ, гуманитарӣ, ҷамъиятӣ ва санъат бо мақсади афзун гардонидани неруи илмию техникӣ, зеҳнӣ ва маънавии Ҷумҳурии Тоҷикиcтон;
ошкор сохтани принсипи нави пешрафти илмӣ ва илмию техникӣ, иштирок дар таҳияи афзалиятҳои фаъолияти илмӣ ва илмию техникии Ҷумҳурии Тоҷикиcтон, ба амал баровардани таҳққкоти бунёдӣ ва кашфиёт оид ба самтҳои афзалиятноки фаъолияти илмию техникӣ, таҳияи тавсияҳо оид ба истифодаи дастовардҳои илм дар амалия, ҳамроҳӣ кардани онҳо ҳангоми татбиқ ва истифода дар истеҳсолот;
гузаронидани экспертизаи илмии муҳимтарин барномаҳои илмӣ, илмию техникӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва лоиҳаҳои навоварӣ;
мусоидат кардан ба истифодаи амалии комёбиҳои илмӣ ҷаҳонӣ;
дидани чорабиниҳо барои тайёр кардани кормандони илмии баландихтисос тавассути унвонҷӯӣ, аспирантура ва докторантура, баланд бардоштани ихтисоси олимон ва мутахассисон, аз ҷумла дар марказҳои илмии хориҷӣ.
Моддаи 7. Самтҳои асосии фаъолияти Академияи илмҳо
Самтҳои асосии фаъолияти Академияи илмҳо аз инҳо иборатанд:
иштирок дар ташкил ва татбиқи сиёсати давлатии илмию техникӣ, таҳияи пешгӯиҳои комплексии тараққиёти илмию техникии Ҷумҳурии Тоҷикиcтон дар тайёр кардани маърузаи ҳарсола дар бораи вазъ ва пешомадҳои инкишофи илм дар ҷумҳурӣ;
таҳия ва ташкили иҷрои барномаҳои давлатии таҳқиқоти бунёдӣ, нақшаҳои ояндабинӣ ва ҳарсолинаи муҳимтарин корҳои илмию таҳқиқоти дар Ҷумҳурии Тоҷикиcтон, ба амал баровардани таҳқиқоти бунёдӣ дар ташкилотҳои илмии Академияи илмҳо;
таъмини мутобиқати таҳқиқоти бунёдӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикиcтон, аз ҷумла бо роҳи таъсис додани шӯроҳо, кумитаҳо, комиссияҳои илмӣ оид ба проблемаҳои илмҳои табиатшиносӣ, техникӣ, гуманитарӣ, ҷамъиятӣ ва санъат;
гузаронидан ва ҳамоҳангсозии таҳқиқоти илмии амалӣ, иҷрои супоришҳои барномаҳои давлатии илмию техникӣ, амали намудани кашфиёти таҷрибавӣ-конструкторӣ ва таҷрибавӣ-технологӣ барои ба вуҷуд овардани намунаҳои техникаи нав, технологияҳои нав ва баланддараҷа;
ташкили иетеҳсолоти таҷрибавии маҳсулоти илмталаб, дигар сохторҳои навоварӣ;
иштирок дар экспертизаи илмии муҳимтарин барномаҳои илмӣ, илмию техникӣ ва хоҷагии халқ ва лоиҳаҳои алоҳида, амали гардидани арзёбии илмии пешниҳодҳо оид ба тараққиёти иқтисодӣ, иҷтимоию сиёсӣ ва маънавии ҷомеа, ҳифзи муҳити зист;
иштирок дар ташкили ҳамкории байналхалқии илмию техникӣ;
таҳлил, чамъбаст ва мусоидат ба иcтифодаи амалии дастовардҳои илмии ҷаҳонӣ;
муайян намудани самтҳои асосии фаъолияти ташкилотҳои илмӣ, ташкили хизматрасонии илмӣ ва идора, тайёр кардани кормандони илмӣ, соҳаи хизматрасонии иҷтимоии Академияи илмҳо;
бо тартиби муқарраршуда таҳия ва пешниҳод кардани лоиҳаи нақшаҳои маблағгузорӣ ва таъминоти моддию техникии таҳқиқоти илмӣ, инчунин маблағгузории асосии инкишофи ташкилотҳои илмӣ ва дигар ташкилотҳои Академияи илмҳо;
мусоидати ҳамаҷониба барои баланд бардоштани сатҳи илмии низоми миллии маориф, тарғиб ва паҳн кардани донишҳои илмӣ, иштирок дар тайёр намудани мутахассисон ва такмили ихтисоси профессорону муаллимони муассисаҳои олии таълимӣ;
бо супориши Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистoн амали гардонидани дигар ваколатҳо дар соҳаи илм ва ширкати илмию техникӣ.
Моддаи 8. Батанзимдарории давлатии фаъолияти Академиям илмҳо
Академили илмҳо субъекти сиёсати давлатии илмӣ ва илмию техникии Ҷумҳурии Точикистон мебошад. Таҳияи ҳамаи санадҳои қонунгузорӣ оид ба масъалаҳои инкишофи илм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти фикру акидаи Академиям илмҳо сурат мегирад.
Давлат барои вазифаҳояшро иҷро кардани Академияи илмҳо шароит муҳайё месозад ва барои таъмини фаъолияти он бо тартиби муқарраршуда маблағ ҷудо мекунад.
Академияи илмҳо дар фаъолияти худ бо мақомоти ҷумҳуриявии идораи давлатӣ фаъолона ҳамкорӣ менамояд. Аз рӯи масъалаҳое, ки ба салоҳияти Академияи илмҳо мансубанд, вай ҳуқуқ дорад ба ин мақомот, инчунин ташкилотҳо, муассисаҳо, ва корхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бевосита муроҷиат намояд, аз онҳо ба дархости худ ҷавоб гирад. Намояндагони ваколатдори Академияи илмҳо ҳангоми баррасии масъалаҳое, ки ба салоҳияти Академияи илмҳо мансубанд, ҳуқуқ доранд дар ҷаласаи мушовараҳо, шӯроҳои илмию техникӣ ва дигар машваратҳои мақомоти ҷумҳуриявии мақомоти давлатӣ иштирок намоянд.
Академияи илмҳо ӯҳдадор аст муроҷиати мақомоти ҷумҳуриявии идораи давлатиро оид ба масъалаҳое, ки ба салоҳияти он мансубанд, барои баррасӣ қабул кунад.
Фаъолияти Академияи илмҳо дар асоси пайвастани принсипҳои танзими давлатии фаъолияти илмӣ ва худидораи илмӣ ба амал бароварда мешавад, ки он бояд иҷрои самараноки вазифаҳои дар назди Академияи илмҳо гузошташуда, инкишофи имкониятҳои эҷодии олимон, амалӣ гардидани ҷустуҷӯи озодонаи илмиро таъмин намояд.
Шаклҳо ва тартиби амалӣ гардидани худидораи илмиро дар Академияи илмҳо Оинномаи он муайян мекунад.
Муносибатҳои вобаста ба барпо, ҳифз ва истифодаи моликияти зеҳнӣ, натиҷаҳои фаъолияти илмӣ, илмию техникӣ ва навоварии Академияи илмҳо, ташкилотҳои илмии он ва кормандони алоҳидаро қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон танзим мекунад.
Моддаи 9. Ҳамкории Академияи илмҳо бо дигар субъектҳо ва иштирокчиёни фаъолияти илмӣ, илмию техникӣ ва навоварӣ
Академияи илмҳо мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Оинномаи худ шаклу усулҳои фаъолияташро мустақилона муайян менамояд, дар асоси ба ҳамдигар муфид ва баробарҳуқуқ бо шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ташкилотҳои байналмилалӣ ва хориҷӣ, ки таҳқиқоти илмӣ мегузаронанд, онро дастгирӣ мекунанд ё таҳқиқоти илмӣ ва кашфиётҳоро дар амал татбиқ менамояд, аз ҷумла бо такя ба фаъолияти аъзои Академияи илмҳо, ки дар дигар муассисаҳо, ташкилотҳо кор мекунанд, ҳамкорӣ менамояд.
Шаклҳои асосии ҳамкории Академияи илмҳо бо дигар субъектҳо ва иштирокчиёни фаъолияти илмӣ, илмию техникӣ ва навоварӣ инҳо мебошанд:
иҷрои таҳқиқоти илмӣ ва кашфиёт дар доираи барномаҳои якҷоя, нақшаҳо ва лоиҳаҳо;
ба иҷрои таҳқиқот ва кашфиёт дар ташкилотҳои илмии Академияи илмҳо ҷалб кардани олимон ва мутахассисон ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон;
иштироки олимон ва мутахассисони Академияи илмҳо дар иҷрои таҳқиқот ва кашфиёте, ки ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мегузаронанд;
иштироки олимони Академияи илмҳо дар тайёр кардани мутахассисон ва кормандони илмии баландихтисос дар ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон;
ба ҳайати шӯроҳои илмӣ, кумитаҳо ва комиссияҳое, ки Академияи илмҳо таъсис медиҳад, ҳамроҳ кардани олимон ва мутахассисони ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон;
гузаронидани сессияҳо, конференсияҳо, машваратҳо, симпозиумҳо, семинарҳои якҷояи илмӣ ва илмию амалӣ;
дар нашрияҳои даврии Академияи илмҳо ба табъ расондани натиҷаҳои таҳқиқоти илмии олимон.
Ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳуқуқ доранд доир ба самтҳои фаъолияти илмии худ аз рӯи ихтисосҳои эълоншуда номзадҳоро ба узвияти ҳақиқӣ (академикӣ) ва узвияти вобастаи Академияи илмҳо пешбарӣ намоянд. Тартиби пешбарии номзадҳоро аз ҷониби ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олӣ Оинномаи Академияи илмҳо муайян мекунад.
Академияи илмҳо ҳуқуқ дорад аз ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олӣ, ки аз ҳисоби маблағи буҷети ҷумҳурӣ таҳқиқоти бунёдӣ ва амалӣ мебаранд, дар бораи ҳолат ва натиҷаҳои таҳқиқоти бунёдӣ ва амалӣ ахборот талаб намояд ва ба даст оварад, якҷоя бо мақомоти болоии ин ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олӣ тафтиш гузаронад ва ба ҳолату дараҷаи таҳқиқоти бунёдӣ ва амалии иҷрошаванда баҳо диҳад.
Барои амалӣ гардонидани ҳамоҳангии таҳқиқоти бунёдӣ ва амалии илмӣ дар миқёси ҷумҳурӣ дар назди Академияи илмҳо инҳо таъсис дода мешаванд:
Шӯрои ҳамоҳангсозии таҳқиқоти бунёдӣ ва амалӣ, ки ҳайат ва низомномаи онро
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ менамояд;
шабакаи шӯроҳои илмӣ ва экспертӣ доир ба проблемаҳои гуногун. Академияи илмҳо метавонад барои бехтарин корҳои илмӣ ба олимони ҷумҳурӣ ва донишҷӯёни мактабҳои олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мукофотҳои Академияи илмҳоро таъсис диҳад ва супорад, инчунин барои бехтарин донишҷӯён ва аспирантҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон стипендияҳои махсус таъсис кунад.
БОБИ 2. АЪЗО ВА КОРМАНДОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО, ҲУҚУҚ ВА ӮҲДАДОРИҲОИ ОНҲО
Моддаи 10. Аъзои Академияи илмҳо
Аъзои ҳақиқӣ (академикҳо), аъзои вобаста, аъзои фахрӣ ва хориҷии Академияи илмҳо аъзои Академияи илмҳо мебошанд.
Олимон-шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар инкишофи илм саҳми калон гузоштанд, аъзои ҳақиқӣ (академикҳо), аъзои вобаста интихоб шуда метавонанд. Шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар тараққиёти иқтисодиёти миллӣ, фарҳанг ва маориф саҳми калон гузоштаанд, мумкин аст аъзои фахрӣ интихоб шаванд.
Олимон ва шахсиятҳои барҷастаи хориҷӣ аъзои хориҷӣ интихоб шуда метавонанд. Тартиб ва шартҳои интихоби аъзои ҳақиқӣ (академикҳо), аъзои вобаста, аъзои фахрӣ ва хориҷии Академияи илмҳоро Оинномаи он муайян мекунад.
Моддаи 11. Ӯҳдадорӣ ва ҳуқуқи аъзои Академиям илмҳо
Аъзои ҳақиқӣ (академикҳо) ва аъзои вобаста ӯҳдадоранд:
дар иҷрои вазифаҳои ба зиммаи Академияи илмҳо гузошташуда фаъолона иштирок намоянд;
илмро бо роҳи таҳқиқоти шахсии илмӣ, ташкили таҳқиқи дастҷамъии проблемаҳои илмӣ ва роҳбарии илмӣ ба ин таҳқиқот бо комёбиҳо ғанӣ гардонанд;
ба татбиқи амалии дастовардҳои илм фаъолона мусоидат намоянд, барои тайёр кардани кормандони илмӣ ва баланд бардоштани ихтисоси онҳо кор баранд;
супоришҳои Раёсати Академияи илмҳо ва шӯъбаҳои дахлдорро иҷро намоянд, инчунин дар кори маҷлиси умумии Академияи илмҳо ва маҷлисҳои умумии шӯъбаҳои дахлдор иштирок намоянд;
ба шӯъбаи дахлдори Академияи илмҳо дар бораи фаъолияти илмии худ ҳар сол ҳисоботи ҳаттӣ пешниҳод кунанд.
Аъзои ҳақиқӣ (академикҳо) ва аъзои вобаста барои фарохам овардани шартҳо аз ҷониби Академияи илмҳо, ки барои гузаронидани корҳои шахсии илмӣ ё шахсан ташкилкунандаи онҳо заруранд ва онҳоро шӯъбаи дахлдори Академияи илмҳо маъқул донистааст, ҳуқуқи афзалиятнок доранд.
Аъзои фахрӣ ва хориҷии Академияи илмҳо ҳуқуқ доранд дар ҷорабиниҳои умумиакадемии илмӣ ва илмию ташкили иштирок кунанд, дар кори маҷлиси умумии Академияи илмҳо ва маҷлисҳои умумии шӯъбаҳо бо овози машваратӣ иштирок намоянд.
Моддаи 12. Кормандони Академиям илмҳо
Тартиби киро кардан, ишғол намудани вазифаҳо, ҳуқуқу ӯҳдадориҳо ва масъулияти кормандони Академияи илмҳо мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон, Оинномаи Академияи илмҳо ва оинномаҳои ташкилотҳои он муайян карда мешавад.
БОБИ 3. МАҚОМОТИ РОҲБАРИКУНАНДАИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО
Моддаи 13. Маҷлииси умумии Академияи илмҳо
Маҷлиси умумии Академияи илмҳо мақоми олии роҳбарикунандаи Академияи илмҳо мебошад ва ба ҳайати он аъзои ҳақиқӣ (академикҳо) ва аъзои вобастаи Академияи илмҳо дохил мешаванд.
Маҷлиси умумии Академияи илмҳо:
оинномаи Академияи илмҳоро қабул мекунад ва ба он тағйирот ва иловаҳо ворид мекунад;
проблемаҳои инкишофи илмро дар ҷумҳурӣ муҳокима менамояд;
масъалаҳои дохилиакадемии дорои хусусияти илмӣ ва ташкилиро муҳокима ва ҳал мекунад;
самтҳои таҳқиқоти илмиро дар соҳаи илмҳои табиатшиносӣ, техникӣ, гуманитарӣ ва иҷтимоӣ муайян менамояд;
ҳисоботи Академияи илмҳоро тасдиқ мекунад, маърузаҳои Раёсат, шӯъбаҳо ва дигар ташкилотҳои Академияи илмҳо, инчунин аъзои онро мешунавад;
бо тартиби муайянкардаи Оинномаи Академияи илмҳо аъзои ҳақиқӣ (академикҳо), аъзои вобаста, аъзои фахрӣ ва хориҷии Академияи илмҳоро интихоб мекунад.
Маҷлиси умумии Академияи илмҳо аз рӯи зарурат, вале на камтар аз як маротиба дар як сол даъват карда мешавад.
Моддаи 14. Раёсати Академияи илмҳо
Раёсати Академияи илмҳо мақоми доимоамалкунандаи Академияи илмҳо буда, фаъолияти онро идора менамояд. Раёсат дар ҳайати Президент, ноиби Президент (ноибони Президент), саркотиби илмӣ, академикҳо-котибони (раисони) шӯъбаҳои Академияи илмҳо ва дигар аъзои Раёсат ба миқдори муайянкардаи Маҷлиси умумӣ ташкил карда мешавад.
Аъзои Раёсатро Маҷлиси умумии Академияи илмҳо ба мӯҳлати панҷ сол интихоб мекунад. Тартиби пешбарии номзадҳо ва интихоби аъзои Раёсати Академияи илмҳо, вазифа ва ваколати онҳоро Оинномаи Академияи илмҳо муайян менамояд.
Раёсати Академияи илмҳо:
Маҷлиси умумии Академияи илмҳоро даъват мекунад;
дар бораи ташкил, навсозӣ ва барҳам додани ташкилотҳои илмӣ ва дигар ташкилотҳои Академияи илмҳо ба тартиби муқарраркардаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор қабул менамояд;
оинномаҳои онҳоро тасдиқ мекунад, ба риоя намудани Оинномаи Академияи илмҳо аз ҷониби ҳамаи ташкилотҳо ва шахсони мансабдори Академияи илмҳо назорат мебарад;
сметаи солонаи Академияи илмҳоро тасдиқ намуда, дурустии харҷи маблағҳои ҷудошударо назорат мекунад;
дигар вазифаю ваколатҳоро мутобиқи оинномаи Академияи илмҳо амалӣ мегардонад;
дастгоҳи Раёсати Академияи илмҳо мақоми кории Раёсати Академияи илмҳо буда, дар асоси Низомномаи тасдиқкардаи Раёсати Академияи илмҳо амал мекунад. Роҳбари дастгоҳи Раёсати Академияи илмҳо аз рӯи вазифа саркотиби илмии Академияи илмҳо мебошад.
Моддаи 15. Президенти Академияи илмҳо
Президенти Академияи илмҳо бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вазифа таъин ва аз вазифа озод карда мешавад.
Президенти Академияи илмҳо:
ба Академияи илмҳо роҳбарӣ мекунад ва барои иҷрои вазифаҳои ба зиммаи Академияи илмҳо гузошташуда шахсан масъул аст;
дар мақомоти ҳокимияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ташкилотҳои ватанӣ ва байналмилалӣ, ҷамъиятҳо, ассотсиатсияҳо, иттифоқҳо аз Академияи илмҳо намояндагӣ менамояд;
ба кори Раёсати Академияи илмҳо роҳбарӣ намуда ва дар ҷаласаҳои он раисӣ мекунад;
дар Маҷлиси умумии Академияи илмҳо раисӣ мекунад;
аз рӯи вазифа Раиси Шӯрои ҳамоҳангсозии таҳқиқоти бунёдӣ мебошад;
дар ҷаласаҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон иштирок менамояд;
ҳар сол ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи фаъолияти илмӣ, илмию таҳқиқотии Академияи илмҳо ҳисобот пешниҳод мекунад.
Моддаи 16. Шӯъбаҳои Академияи илмҳо
Шӯъбаҳои Академияи илмҳо воҳидҳои асосии илмӣ ва илмию ташкилӣ буда, ташкилотҳои илмии Академияи илмҳо, инчунин олимони як ё якчанд соҳаи илмро муттаҳид менамояд. Шумора ва сохтори ташкилии шӯъбаҳоро Оинномаи Академияи илмҳо муайян мекунад.
Ба фаъолияти шӯъба академик-котиби шӯъба роҳбарӣ мекунад, ки ӯро Маҷлиси умумии шӯъба аз байни аъзои ҳақиқӣ (академикҳо) ё аъзои вобаста ба мӯҳлати панҷ сол интихоб менамояд ва маҷлиси умумии Академияи илмҳо ба вазифа тасдиқ мекунад.
Фаъолияти шӯъбаҳои Академияи илмҳо, ҳуқуқу ӯҳдадории академик-котиби шӯъбаро Оинномаи Академияи илмҳо танзим мекунад.
БОБИ 4. ТАШКИЛОТҲОИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО
Моддаи 17. Ташкилотҳои илмии Академияи илмҳо
Акдемияи илмҳо дар ҳайати худ ташкилотҳои илмӣ-институтҳои илмӣ-тадқиқотӣ, филиалҳо, марказҳо ва дигар ташкилотҳо дорад, ки онҳо шахсони ҳуқуқӣ буда, дар асоси оинномаҳои тасдиқкардаи Раёсати Академияи илмҳо амал мекунанд. Оинномаҳои ташкилотҳои илмӣ на бояд мухолифи Оинномаи Академияи илмҳо бошанд.
Моддаи 18. Дигар ташкилотҳои Академияи илмҳо
Барои таъмини фаъолияти илмӣ, илмию техникӣ, навоварӣ, илмию ташкилӣ, ахборотӣ, патентию литсензионӣ, метрологӣ, таҳририю нашрӣ, хоҷагӣ ва дигар фаъолият дар ҳайати Академияи илмҳо ташкилотҳои таҷрибавӣ, таҷрибавию конструкторӣ, татбиккунӣ, хизматрасонии илмӣ ва соҳаи иҷтимоӣ, инчунин дигар ташкилоту корхонаҳо таъсис ёфтанашон мумкин аст, ки онҳо мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон, Оинномаи Академияи илмҳо ва оинномаҳои худ амал мекунанд.
БОБИ 5. ВОСИТАҲОИ МОЛИЯВӢ ВА АМВОЛИ АКАДЕМИЯМ ИЛМҲО
Моддаи 19. Воситаҳои молиявии Академияи илмҳо
Воситаҳои молиявии Академияи илмҳо аз ҳисоби инҳо ташкил меёбанд:
маблағи буҷетҳои ҷумҳуриявӣ ва маҳаллӣ, ки барои фаъолияти илмӣ, илмию техникӣ ва навоварӣ равона карда мешавад;
маблағи фондҳои таъиноти махсус;
даромад аз фаъолияти хоҷагии Академияи илмҳо, аз ҷумла аз ҳисоби ҳиссаҷудокунӣ аз фоидаи корхонаҳои тиҷоратӣ, ки бо иштироки Академияи илмҳо таъсис дода шудаанд;
саҳмияҳои ихтиёрӣ ва хайрияҳои корхонаҳо, ташкилотҳо, фондҳо ва шахсони алоҳида, аз ҷумла хориҷиён;
дигар манбаъҳои манъ накардаи қонун.
Маблағҳои буҷет, ки барои бо пул таъмин кардани фаъолияти илмӣ ва илмию техникӣ пешбинӣ шудаанд, ба мақсадҳои зерин истифода бурда мешаванд:
гузаронидани таҳқиқотҳои бунёдӣ;
иҷрои барномаҳои илмию техникӣ ва лоиҳаҳои навоварӣ;
тайёр кардан ва такмил додани ихтисоси кадрҳои илмӣ;
равнақу ривоҷи моддию техникии Академияи илмҳо ва ташкилотҳои он;
таъминоти ташкилии фаъолияти Академияи илмҳо, нигоҳ доштани Раёсати Академияи илмҳо ва китобхонаи марказии илмӣ;
пардохти ҳармоҳаи иловапулӣ барои унвонҳои илмии узви ҳақиқӣ (академик) ва узви вобастаи Академияи илмҳо ва дараҷаҳои илмӣ;
тайёр ва нашр кардани адабиёти илмию техникӣ ва илмию методӣ;
гузаронидани чорабиниҳои илмӣ ва илмию амалӣ;
ҳамкории байналмилалии илмию техникӣ дар асоси шартномаҳои байналмилалӣ;
пардохти хароҷоти иҷтимоӣ (барои табобат, пешгирии бемориҳо, мустаҳкам кардани саломатии кормандон, додани қарзҳои имтиёзнок барои ҳалли масъалаҳои иҷтимоӣ);
бо маблағ таъмин намудани хароҷоти вобаста ба муҳокимаи корҳое, ки барои гирифтани мукофотҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи илм ва техника пешбарӣ мешаванд;
бо маблағ таъмин намудани хароҷоти вобаста ба муҳокимаи корҳое, ки барои гирифтани мукофотҳои таъсисдодаи Академияи илмҳо пешбарӣ мешаванд ва пардохти ин мукофотҳо;
додани стипендияҳои махсуси Академияи илмҳо барои бехтарин донишҷӯён ва аспирантҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон.
Маблағҳои буҷет инчунин бо мақсадҳои зерин истифода шуда метавонанд:
нигоҳ доштани объектҳои соҳаи иҷтимоӣ;
бо маблағ таъмин кардани сохтмони асосии объектҳои таъиноти илмию истеҳсолӣ ва иҷтимоӣ;
мутобиқи тартиби муқарраркардаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба кормандони Академияи илмҳо додани субсидияи якдафъинаи беподош барои сохтан (аз нав сохтан) ё харидани манзилгоҳ.
Академияи илмҳо воситаҳои молиявиро мутобиқи қарори Раёсати он истифода мебарад. Маблағҳое, ки то охири соли ҷорӣ харҷ нанамудаанд, барои истифода дар соли оянда нигоҳ дошта мешаванд.
Моддаи 20. Амволи Академияи илмҳо
Амволи Академияи илмҳо ба моликияти ҷумҳуриявӣ мансуб буда дар идораи оперативии Академияи илмҳо қарор дорад.
Ихтиёрдорӣ кардани амволи ташкилотҳои давлатии илмии Академияи илмҳо бо тартиби муқарраркардаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба амал бароварда мешавад.
Объектҳои бештар қиматбаҳои илмӣ, ки дар ихтиёр ва истифодабарии Академияи илмҳо қарор дошта, аҳамияти умумидавлатӣ доранд, бо тартиби муқарраркардаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мумкин аст сарвати миллӣ эълон карда шаванд.
БОБИ 6. ҲУҚУҚҲОИ АЛОҲИДАИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО
Моддаи 21. Унвонҳои илмии академӣ
Академияи илмҳо ҳуқуқ дорад унвонҳои зерини илмии академӣ диҳад:
Узви ҳақиқии (академики) Академияи илмҳои Тоҷикистон;
Узви вобастаи Академияи илмҳои Тоҷикистон.
Додани ин унвонҳо аз рӯи натиҷаи интихобот, ки мувофиқи Оинномаи Академияи илмҳо гузаронда мешавад, сурат мегирад. Ба аъзои ҳақиқӣ (академикҳо) ва аъзои вобастаи Академияи илмҳо, инчунин нафақахурҳое, ки ин унвонҳоро доранд, барои унвонҳои илмии академӣ иловапулии ҳармоҳа муқаррар карда мешавад, ки ҳаҷми онро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян менамояд.
Аъзои ҳақиқӣ (академикҳо) ва аъзои вобаста, ки мансубияташон ба академияи илмҳои мушаххас дода нашудааст, ҳуқуқ доранд танҳо аъзои ҳақиқӣ (академикҳо) ва аъзои вобастаи академияи илмҳои Тоҷикистон номида шаванд.
Моддаи 22. Бойгониҳои илмии Академияи илмҳо
Академияи илмҳо дар бойгонии илмии Академия ва бойгониҳои ташкилотҳои илмии он дастнависи олимон, ходимони адбиёт, фарҳанг ва санъат, инчунин маводи бойгонии ташкилотҳои Академияи илмҳо ва дигар маводро, ки барои таърихи илм гаронбаҳо мебошанд, маҳфуз медорад.
Академияи илмҳо дар бораи таркиб ва мундариҷаи ҳуқуқҳои бойгонии Академияи илмҳо ва бойгониҳои ташкилотҳои илмии он ба мақсади ба маҷмӯаи фонди давлатии бойгонии Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил кардани маълумотҳо дар бораи онҳо ба мақомоти дахлдори ҷумҳуриявӣ ахборот пешниҳод менамояд.
Моддаи 23. Фаъолияти нашрӣ ва нашрияҳои Академияи илмҳо
Академияи илмҳо ба фаъолияти нашрӣ, аз ҷумла нисбати нашрияҳои расмии даврӣ, инчунин ба мубодилаи нашрияҳо бо ташкилотҳои илмӣ ва мактабҳои олӣ, китобхонаҳо ва осорхонаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва мамлакатҳои хориҷӣ тибқи қонунгузории ҷорӣ ҳуқуқ дорад.
Академияи илмҳо ҳар сол нашрияҳои расмии илмии даврӣ ба табъ мерасонад. Академияи илмҳо ва ташкилотҳои илмие, ки ба ҳайати он дохил мешаванд, бо тартиби муқарраркардаи қонунгузорӣ дигар нашрияҳои даврӣ чоп карда метавонанд.
Моддаи 24. Тартиби мавриди амал қарор додани қонуни мазкур
Қонуни мазкур пас аз интишори расмиаш мавриди амал қарор дода шавад.
Президенти
Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. РАҲМОНОВ
ш. Душанбе 10 майи соли 2002
№52
ҚАРОРИ
МАҶЛИСИ НАМОЯНДАГОНИ
МАҶЛИСИ ОЛИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
Оиди қабул намудани Қонуни ҶумҳурииТоҷикистон
«Дар бораи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон»
(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2002, №4, қ-1, мод. 313)
Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор мекунад:
1. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул карда шавад.
2. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон:
қарорҳои худро ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон» мутобиқ гардонад.
Раиси Маҷлиси намояндагони
Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон С. ХАЙРУЛЛОЕВ
ш. Душанбе 10 апрели соли 2002
№ 599
ҚАРОРИ
МАҶЛИСИ МИЛЛИИ
МАҶЛИСИ ОЛИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
Оиди Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон
«Дар бораи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон»
(Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2002, №4, қ-1, мод. 312)
Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷумҳурии Тоҷикистонро «Дар бораи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон» баррасӣ намуда, қарор мекунад:
Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон» ҷонибдорӣ карда шавад.
Раиси Маҷлиси миллии
Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон М. УБАЙДУЛЛОЕВ
ш. Душаибе 23 апрели соли 2002
№ 285
Охирин ситораи тобноки Мовароуннаҳр
Дар таърихи рӯзи ҳаждаҳуми октябри соли равон, соати 10:00 дар толори Академияи илмҳо ба ифтихори 160 - солагии шоири ширинкалом ва мунаққиди силсилаи Манғития Шамсиддин махдуми Шоҳин Конференсияи умумиҷумҳурии илмиву адабӣ баргузор мегардад, ки дар он мунаққидони илми адаби кишвар ширкат варзида, ҷиҳати баррасӣ ва пажуҳиш дар осор ва авомили таъсиргузор дар ҳаёту фаъолияти ин чеҳраи шинохтатарин дар таърихи илми адаби тоҷик суханронӣ хоҳанд кард. Бегумон дар ин конференсия бархурдҳои фикриву эътиқодӣ дар баҳсҳову музокираҳо аз эҳтимол дур нест, чунки ба қавле "Ҳақиқат натиҷаи тасодуми афкор аст".
Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакии АИ ҶТ ва Маркази мероси хаттӣ дар конференсияи мазкур бахшҳои ҷудогонаро баррасӣ мекунанд ва маъруфтарин пажуҳишгарони адабиётшинос аз қабили Аъламхон Кучаров, Ҷурабек Назриев, Абдунабӣ Сатторзода, Мирзо Муллоаҳмад, Аскаралӣ Раҷабов дар ин ҳамоиши илмӣ маърӯза хоҳанд кард,
Ҳамчунин, устодони муассисаҳои олии касбӣ дар музофоти кишвар низ барои баррасии ҳолу аҳвол ва чигунагии осори маънавии Шоҳин суханронӣ мекунанд.
Яке аз авомили баҳс дар ин ҳамоиши илмӣ аз ин андеша оғоз мегардад, ки чаро пас аз Шоҳин, ки охирин ситораи тобноки назм дар Мовароуннаҳр буд, шоире ё худ нозиме дар сатҳи нигориши ӯ ва ба вай монанд зуҳур накард?
Ба таваҷҷуҳи Кумитаи рушди сайёҳӣ: Тоҷикистон имконият дорад, ки тамоми сол сайёҳии парандашиносиро ба роҳ монад
ДУШАНБЕ, 11.10.2018. /АМИТ «Ховар»/. Сайёҳии орнитологӣ ё худ парандашиносӣ як бахши сайёҳии экологӣ маҳсуб ёфта, дар дунё ҳамчун самти рушдёбанда пас аз сайёҳии пиёдагардӣ дар ҷойи дуюм қарор дорад.Ин намуди сайёҳӣ бахусус дар ИМА, Канада, Британияи Кабир, кишварҳои скандинавӣ, Франсия, Германия ва Япония доман паҳн кардааст. Даҳҳо ширкатҳои сайёҳӣ қариб дар ҳамаи нуқтаҳои олам бахшида ба омӯзиши тарзи ҳаёти парандаҳо ва мушоҳидаи онҳо дар табиат барои сайёҳон экскурсияҳо ташкил мекунанд. Дар Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ хабарнигори АМИТ «Ховар» Мавҷуда АНВАРӢ бо ноиби президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, доктори илмҳои биология Абдусаттор Саидов дар бораи имкониятҳо ва дурнамои сайёҳии орнитологӣ дар Тоҷикистон суҳбат намуд:
АМИТ «Ховар»: Устод, бигӯед, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон чанд намуди паранда, чанд мавзеи калидии орнитологӣ мавҷуд аст ва дар кадом фаслҳои сол ҷамъ омадани парандагони зиёд мушоҳида мешавад?
Абдусаттор Саидов: Дар қаламрави Тоҷикистон алҳол 400 намуди парандагон ба қайд гирифта шудаанд. Дар ҳудуди Тоҷикистон 18 мавзеи калидии орнитологӣ муайян шудаанд, ки дар онҳо шумораи зиёди парандагон, хусусан дар фасли зимистон ҷамъ меоянд. Тоҷикистон аз рӯи мавқеи ҷойгиршавӣ минтақаи муҳим барои ҷамъ омадани парандагон маҳсуб меёбад. Зеро дар фасли зимистон ҳангоми фаро расидани сармо дар қисмати Сибир ва Қазоқистони Шимолӣ аксар намуди парандагон ба Тоҷикистон мекӯчанд.
Масалан, аз тарафи мутахассисони соҳаи парандашиносӣ дар минтақаи Тоҷикисони ҷанубӣ-ғарбӣ ва мавзеъҳои обию ботлоқии Тоҷикистони шимолӣ ҷамъ омадани то 150 ҳазор парандагон ба қайд гирифта шудааст. Хусусан, дар обанбори «Баҳри тоҷик» дар қисмати шимолии Тоҷикистон ва обанборҳое, ки дар қисмати Тоҷикистони ҷанубӣ ҷойгир шудаанд. Ҳавзу кӯлҳои мамнуъгоҳи «Бешаи палангон», поёноби дарёи Вахшу Кофарниҳон мавзеъҳои калидии ҷамъ омадани парандагон дар фасли зимистон маҳсуб мегарданд.
АМИТ «Ховар»: Имрӯзҳо дар бисёр кишварҳо олами ҳайвонот фаъолона ба як навъи сайёҳӣ табдил ёфта истодааст. Масалан, дар ИМА, Канада, Британияи Кабир, кишварҳои скандинавӣ, Франсия, Германия ва Япония сайёҳии парандашиносӣ бо суръат рушд меёбад. Сайёҳони зиёд танҳо ба хотири дидани миқдори зиёди парандагон ба ин кишварҳо сафар мекунанд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон чӣ гуна имкониятҳо барои сайёҳии парандашиносӣ мавҷуд аст?
Абдусаттор Саидов: Сайёҳии орнитологӣ яке аз муҳимтарин сайёҳии экологӣ маҳсуб мешавад, ки солҳои охир дар тамоми дунё хеле маъруфият пайдо кардааст. Ин вобаста ба он аст, ки парандагон ҳамчун як гурӯҳи хеле зебои ҳайвонот диққати ҳазорон дӯстдорони табиатро ба худ ҷалб мекунанд. Сайёҳоне, ки ба ин соҳа шуғл меварзанд, барои онҳо дидани парандагоне, ки андоми зебо доранд, дар зери таҳдиди маҳвшавӣ қарор доранд ва нодир ҳастанд, хеле муҳим мебошад.
Дар байни парандагони Тоҷикистон намудҳое ҳастанд, ки ҳифзи онҳо аҳамияти ҷаҳонӣ дорад. Як хусусияти хоси парандагон аз он иборат аст, ки онҳо сарҳади маъмуриро намепарастанд. Дар байни парандагони Тоҷикистон беш аз 140 намуд парандагоне ба қайд гирифта шудаанд, ки онҳо ба категорияи кӯчанда дохил карда шудаанд. Онҳо аз қаламрави давлатҳо хеле зиёд кӯчиш мекунанд ва хусусияти транзитӣ доранд.
Баъзе парандагоне ҳастанд, ки дар ҳудуди Тоҷикистон давоми чанд рӯз ба қайд гирифта мешаванд. Онҳо ҳангоми кӯчиш кишвари моро аз қисмати ҷанубии Осиё ба қисмати шимолӣ ба сифати истгоҳ истифода мебаранд. Дар ин ҷо онҳо захираи энергетикии худро барқарор мекунанд ва парвози худро идома медиҳанд.
Бисёр парандашиносон бар он ақидаанд, ки дар қитъаи Осиё Тоҷикистон дар чорроҳаи кӯчиши парандагон ҷойгир шудааст. Тавассути Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳҳои кӯчиши парандагон мегузарад. Аз рӯи ин нуқтаи назар дар мавсимҳои гуногуни сол парандагони зиёд аз кишвари мо муҳоҷират мекунанд. Ғайр аз парандагони кӯчанда дар Тоҷикистон парандагоне ҳастанд, ки онҳо муқимӣ мебошанд. Шумораи ин парандагон тақрибан аз 180 намуд зиёдтар аст.
Аз ин хулоса кардан мумкин аст, ки дар Тоҷикистон барои ба роҳ мондани сайёҳии парандашиносӣ имкониятҳо хеле зиёданд.
АМИТ «Ховар»: Тавре зикр намудед, дар мавсимҳои гуногуни сол парандагони зиёд аз кишвари мо муҳоҷират мекунанд, яъне Тоҷикистон имконият дорад, ки на танҳо мавсимӣ, балки тамоми сол сайёҳии парандашиносиро ба роҳ монад…
Абдусаттор Саидов: Албатта, дар ҳудуди Тоҷикистон метавонем тамоми мавсимҳои сол сайёҳии орнитологиро ба роҳ монем. Масалан, дар ҳудуди Помир дар фасли тобистон ва тирамоҳ гирд омадани парандагони зиёд ба мушоҳида мерасад. Хусусан дар ин макон бо баъзе намудҳои парандагоне, ки ҳифзи онҳо аҳамияти ҷаҳонӣ дорад, вохӯрдан мумкин аст.
Масалан, ғози ҳиндӣ як парандаи кӯчандае ҳаст, ки аз ибтидои моҳи май аз Ҳиндустон, Покистон ва қисмати шимолии Чин ба кӯлҳои Помир меояд ва дар ин ҷо фақат фасли гарми солро аз сар мегузаронад. Дар ибтидо ё миёнаи моҳи сентябр ғози ҳиндӣ боз ба Ҳиндустону Покистон кӯчиш мекунад. Дар ҳудуди Помир ба роҳ мондани сайёҳии орнитологӣ дар фасли тобистон ва тирамоҳ мувофиқи мақсад дониста мешавад.
Дар дигар минтақаҳои ҳамвори Тоҷикистон ин амалро дар ду мавсим- баҳор ва тирамоҳ ба роҳ мондан мумкин аст. Зеро дар ин мавсимҳо кӯчиши мавсимии парандаҳо ҷараён мегирад. Дар қисматҳои кӯҳии Тоҷикистон дар фаслҳои баҳор ва тобистон гуногунии бойи парандагони муқимиро дидан мумкин аст.
Солҳои охир аз тарафи ширкатҳои сайёҳӣ барои роҳбаладӣ ба парандашиносон ба олимоне, ки дар ин соҳа фаъолият мекунанд, муроҷиатҳо мешаванд. Онҳо мехоҳанд, ки гурӯҳи сайёҳонро танҳо парандашиносон роҳбаладӣ кунанд. Зеро он сайёҳоне, ки ба кишвари мо ташриф меоранд, мехоҳанд дар бораи орнитофауна, яъне фаунаи парандагони мо маълумоти зарурӣ пайдо кунанд. Ин корро, албатта, танҳо мутахассисони соҳаи парандашиносӣ метавонанд анҷом диҳанд. Сухан дар бораи он меравад, ки сайёҳон ба намудҳои паррандагон, мавзеъҳои паҳншавии онҳо, нақши ин ё он намуди паранда дар табиат ва мақоми ҳифзи онҳо таваҷҷуҳ доранд.
Дар тамоми дунё дар ҳафтаи чоруми моҳи январ дӯстдорони табиат ва парандашиносон ҳисобу китоби саршумори парандагони зимистонгузаронро анҷом медиҳанд ва ин анъана солҳои зиёд аз тарафи парандашиносони тоҷик ва мутахассисони Институти зоология ва паразиталогияи АИ ҶТ амалӣ карда мешавад. Зеро маҳз дар ҳамин давра ҷамъ омадани парандагони зиёд ба мушоҳида мерасад. Ин имконият медиҳад, ки мо ҳамасола ҳисоби саршумори парандагонро гузаронем ва донем, ки дар кишвари мо чӣ миқдор ва саршумор парандагон ҷамъ меоянд ва зимистонро паси сар менамоянд.
Албатта, нисбат ба минтақаҳои шимолӣ, Сибири ғарбӣ ва Қазоқистони шимолӣ Тоҷикистон дар фасли зимистон шароити нисбатан мӯътадил барои паррандагон дорад. Зеро дар кӯлу обанборҳо ва ҳавзҳои Тоҷикистон захираи зарурии ғизо, хусусан барои парандагони обӣ ва наздиобӣ мавҷуд аст. Аз ин нуқтаи назар ташкил намудани сайёҳии орнитологӣ дар фасли зимистон ҳам имконпазир аст.
АМИТ «Ховар»: Бинобар тағйирёбии иқлим солҳои охир кӯчиши парандаҳои нодир ба Ҷумҳурии Тоҷикистон низ мушоҳида мешавад. Инҳо кадомҳоянд?
Абдусаттор Саидов: Дар ҳудуди Тоҷикистон солҳои охир зиёда аз 20 намуди парандагоне ба қайд гирифта шудаанд, ки дар кишвари мо қаблан дар бораи онҳо маълумот набуд. Масалан, дар қисмати Помир, дар ҳудуди Бадахшон чанд соли охир як парандаи хеле нодир, ки бо номи сочи бронирӣ ёдовар мегардад, ба қайд гирифта шуд. Асосан масоҳати паҳншавии ин парандаи нодир ҳудуди Покистон ва Ҳиндустон ба ҳисоб меравад. Яъне имрӯз парандашиносон ба он ақидаанд, ки тағйирёбӣ ва гармшавии иқлим имконият додааст, ки баъзе парандагоне, ки ҳудуди паҳншавии онҳо қисмати ҷанубии Осиёро фаро мегирифт, ба ҳудуди Тоҷикистон низ ворид гарданд. Ин гуна мисолҳо хеле зиёданд.
Солҳои охир як намуди мусича, ки бо номи мусичаи ҳалқадор ёдовар мегардад, низ давоми 20 соли охир ба ҳудуди Тоҷикистон ворид гардид ва сол аз сол майдони паҳншавии худро васеъ карда истодааст. Аз нуқтаи назари дигар дар табиат равандҳои динамикӣ амал мекунанд. Табиат ҳама вақт дар таҳаввулот аст. Чунин ҳолатҳо, яъне динамика дар худи табиати зинда ҳам ҷой дорад. Баъзе намудҳои парандаҳо майдони васеъшавии худро паҳн мекунанд ва баъзе намудҳо сол аз сол баръакс, масоҳати паҳншавии онҳо маҳдуд мегардад ва онҳо ба қатори намудҳои нодир ва зери таҳдиди маҳвшавӣ қарор мегиранд.
Алҳол 43 намуди парандагони Тоҷикистон парандагони нодир маҳсуб шуда, зери таҳдиди маҳвшавӣ қарор доранд. Онҳо ба Китоби сурхи Тоҷикистон ворид карда шуда, таҳти муҳофизат қарор доранд.
P.S. Ба таваҷҷуҳи Кумитаи рушди сайёҳии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон: бо вуҷуди он ки Тоҷикистон ва ҳудудҳои махсус муҳофизатшавандаи он имконият доранд таваҷҷуҳи сайёҳони орнитологро ҷалб кунанд, алҳол ин навъи сайёҳӣ дар кишвари мо рушд наёфтааст. Сабаби аслии инро мутахассисон аз набудани инфрасохтор ва роҳбаладони парандашинос медонанд.
Бо мақсади пеш рафти ин самти сайёҳӣ дар Тоҷикистон парандашиносон тавсия медиҳанд, ки варақаҳои тарғиботӣ бо забонҳои гуногун барои сайёҳон дар бораи парандагони кишвар таҳия ва нашр шаванд. Ҳамчунин ҷиҳати ташкили саёҳатҳои орнитологӣ мутахассисони парандашинос бояд ҷалб гарданд.
НАҚШИ ҶАВОНОН ДАР РУШДИ ИЛМ
Имрӯзҳо дар тамоми сохторҳои давлатӣ фаъолият намудани мутахассисони ҷавон беш аз солҳои пешин ба мушоҳида мерасад ва хушбахтона, сол ба сол сафи ҷавонони фаъол меафзояд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин иқдомҳоро равнақу ривоҷ бахшида баҳри рушди тафаккури миллӣ ва созанда тамоми чораҳои заруриро меандешид.
Пешвои миллат ба рушду ташаккули тафаккури маънавӣ, ба мазмуни тарбияи миллӣ ва унсурҳои таркибии он, ба бархӯрдории ҷавонон аз воситаҳои муосири илму техникаи муосири иттилоотиву коммуникатсионӣ, баҳрабардорӣ аз бартариҳои низоми тақсимоти ҷаҳонӣ ҷалби онҳо ба марказҳои инноватсионӣ, маҳфилҳои илмии мубоҳисавӣ, таҳияи лоиҳаҳои инноватсионӣ, навҷӯиву навоварӣ ва кашфиёту ихтироъкорӣ, дар рӯҳияи ватандӯстиву ватанпарастӣ, худшиносиву худогоҳии миллӣ ва эътимод ба арзишҳои миллӣ тарбия ёфтани ҷавонон диққати махсус додаанд.
Дар заминаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҷавонон ва сиёсати давлатии ҷавонон», ки ҳадафи он мусоидат ба инкишофи маънавӣ, фарҳангӣ, иҷтимоию ҷисмонӣ,ҳифзи ҳуқуқ ва манфиатҳои онҳо, муҳайё сохтани шароит барои мустақилона ва бо ҳисси масъулият ширкат кардани ҷавонон дар ҳаёти ҷамъиятӣ ва дастгирии моддӣ, молиявӣ ва иҷтимоии ҷавонон мебошад, барномаҳои давлатӣ қабул ва тадбиқ гардида истодаанд.
Ҷалби нерӯи ҷавонон ба корҳои созандагиву бунёдкорӣ, тақвияти таъмини ширкати фаъоли онҳо дар ҳаёти сиёсиву ҷамъиятӣ, ҷалби ин табақаи нерӯманди ҷомеа ба сафҳои хеш барои устувор намудани рукнҳои давлатдории навин, ҳимояи марзу буми Ватани азизамон ва мутобиқат намудан ба ҷараёни таҳаввулоти босуръати ҷаҳон ва эмин нигоҳ доштани давлату миллат аз таззодҳову таҳдидҳои замони муосир мусоидат менамояд. Шаҳри Душанбе бошад чун яке аз марказҳои асосии илму фарҳанг тарбиятгари қувваҳои зеҳнӣ аст ва дар ташаккули маънавиёти ҷавонон саҳми бориз дорад. Дар шаҳри Душанбе беҳтарин марказҳои илмомӯзӣ барои ҷавонон шароит муҳайё намудаанд, ки донишҳои илмиро азхуднамоянд ва дар рушди илм дар ҷаҳони муосир саҳмгузор бошанд. Дар Душанбе беҳтарин муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ, литсею гимназияҳо, марказҳои забономӯзи, китобхонаву осорхонаҳои замонавӣ мавҷуд аст ва ҷавонони мо аз онҳо ҷиҳати рушди иқтидори зеҳнии худ истифода мебаранд.
Душанбе шаҳри калонтарини ҷумҳурӣ, маркази илму фарҳанг пойтахти Тоҷикистон мебошад. Ин шаҳри зебову дилоро таърихи худро дорад. баъди Инқилоб, яъне соли 1924 дар Осиёи Миёна тақсимоти миллии марзӣ сурат гирифт. Халқҳои минтақа ба давлатҳои хурди миллӣ тақсим гаштанд. Аз ҷумла, тоҷикон низ пойтахти давлати худро аз Бухоро ба Душанбе оварда, онро маркази Тоҷикистон эълон доштанд.
Халқи тоҷик аз ин бохти таърихӣ руҳафтода нашуда, баҳри эъмори Душанбеи азизаш камари ҳиммат баст. Оҳиста - оҳиста деҳаи хурди Душанбе симои худро дигар карда, тадриҷан ба шаҳри бузург мубаддал гашт. Баъди чумхурии иттифокй ном гирифтани он эьтибори Душанбе афзуда, соли 1929 номи Сталинободро гирифт. Соли 1961 аз нав номи кадимааш бар¬каpop карда шуд.
Шурои қомат афрохта, қабои рангин дар бар кард. Хонаҳои серошёна, касру толорхои барҳаво, театр, биноҳои маъмурию фарҳангӣ ҳамон солҳо сохта шудаанд. Илова бар ин, шаҳри Душанбе маркази сиёсӣ, фарҳангӣ ва иқтисодии ҷумҳурӣ мебошад. Дар канори ин шаҳри зебоманзар намояндагони миллатҳои мухталиф дустона зиндагӣ доранд. Онҳо аллакай ба расму русуми тоҷикон мутобик, гашта, дар чорабиниҳои миллӣ, мисли Наврӯз, Сада, Ҷуфтбаророн, Иди Қурбон фаъолона иштирок менамоянд. Душанбе маҳз бо заҳмату талош ва ҷонбозиҳои тоҷикон ва дигар миллатҳои бародар мақоми шоиста касб карда, ба ҷаҳониён чун шаҳри дилоро муаррифӣ гаштааст.
Байти машҳури шодравон Боқӣ Раҳимзода далели андешаи болост:
Аҷаб шаҳри дилороӣ Душанбе,
Хаёлам зеби дунёӣ Душанбе.
Халқи тоҷик дар тули таърихи чандҳазорсолаи худ шаҳру пойтахтхое бунёд кардааст, ки мавриди таваҷҷуҳи оламиён будаанд. Суннатҳои шаҳрдорӣ ва санъати меъмории онҳо, ки хусусиятҳои миллӣ ва умумибашарӣ доранд, то замони мо боқӣ мондааст.
Душанбе барҳақ меросдори онҳост. Имрӯз, ки Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақилу демократӣ аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ шинохта шудааст, масъулияти шаҳрдорӣ низ ба тадриҷ меафзояд, зеро акнун Душанбе пойтахти давлати мустақилу комилҳуқуқ мебошад. Ҳамаи моро зарур аст, ки бо қадри сарвати пойтахт ва моликияти давлатӣ - об, фазо, барқ, боғу дарахтзор, гулбоғу чаманҳо, роҳ, нақлиёт, муҷассамаҳои бузургон, оромгоҳ, зиёратгоҳҳо расида, дар ин шаҳри дилоро чароғи сидқу сафоро фурӯзон нигоҳ дорем.
Аспиранти Институти забон ва адабиёти
ба номи Рӯдакии АИ ҶТ, Дувурова Шабнам
ҶАЛАСАИ ШАШУМИ ШӮРОИ ҲАМКОРӢ ДАР СОҲАИ ИЛМҲОИ ФУНДАМЕНТАЛИИ КИШВАРҲОИ ШОМИЛИ ИДМ
12 – уми октябри соли 2018 дар толори Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷаласаи шашуми Шӯрои ҳамкорӣ дар соҳаи илмҳои фундаменталии кишварҳои шомили Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил баргузор гардид.
Раиси Шӯрои ҳамкорӣ дар соҳаи илмҳои фундаменталии кишварҳои шомили ИДМ академик Фарҳод Раҳимӣ интихоб шуд.
Дар ҷаласа президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, академик Фарҳод Раҳимӣ ҷиҳати фаъолият ва ҳамкориҳои байналмилалии АИ ҶТ маърӯза намуд.
Дар ҷаласа қайд гардид, ки барои баррасии лоиҳаҳои Шартома дар бораи муносиботи байни давлатӣ дар мавриди таҳқиқоти фундаменталӣ ва таъсисёбии Фонди байнидавлатии тадқиқоти илмии кишварҳои шомили ИДМ кор идома дорад.
Иштироккунандагони ин ҷаласа масъалаи ба муассисаҳои илмии кишварҳои шомили ИДМ додани мақоми ташкилоти асосӣ дар самти илмҳои фундаменталиро баррасӣ намуда, оқибат ба чунин хулоса омаданд, ки чунин мақом бояд ба Институти физикии Академияи илмҳои Россия ва Институти физикию техникии ба номи С.У.Умарови Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дода шавад.
