Ҷустуҷӯи муносибатҳои бисёрҷанба: Сиёсати болоравии Чин ва Ҷопон дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ
Муаллиф: Сурайёи Абдуқосим
Соли 1961 бо ташаббуси сарвазири федералии Малая (Малайзия), Тунку Абдураҳмон созмони ассотсиатсияи давлатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ (ACEAN) пешниҳод шуда, давлатҳои Инданезия, Сингапур Таиланд, Филиппин ва Федератсияи Малайя «Ассотсиатсияи Осиёи Ҷанубу Шарқӣ (ASA)»-ро ташкил доданд. Пас аз ҷанги Ветнам ҳамчун имконият, бо мақсади ноил шудан ба сулҳ ва рушди иқтисодӣ дар минтақа, дар моҳи августи соли 1967 Бруней, Ветнам, Лаос, Мянма, Камбоҷа ҳамроҳ шуданд.
Ҳамчунин метавон гуфт, ки ҳамкориҳои дуҷонибаи ACEAN бо Ҷопон низ хело хуб ба роҳ монда шудааст. Ҷопон ҳамеша минтақаи Осиёи Ҷанубу Шарқиро яке аз авлавиятҳои дипломатии худ қарор додааст, зеро он барои Ҳукумати Ҷопон барои нигоҳ доштани робитаҳо бо минтақа аз ҷиҳати сиёсӣ ва иқтисодӣ ҳамеша муҳим буд. Пас аз Ҷанги дуюми ҷаҳон Ҷопон саъю кӯшиш мекард, ки бо давлатҳои Осиёи Ҷануби Шарқӣ, инчунин бо АСЕАН муносибатҳои дуҷонибаро муқаррар карда, бо он муносибатҳои хубе дошта бошад. Ҳангоми гуфтушунид оид ба ҷуброни ҷанг дар марҳилаҳои аввал муносибатҳо танҳо ба самти равобити иқтисодӣ равона гардида буданд ва баъд аз ин хислати сиёсиро низ гирифт. Дар баробари амиқтар шудани муносибатҳои иқтисодӣ ҳамкории сиёсӣ ҳам густариш ёфт. Ҷопон пеш аз ҳама бо АСЕАН ҳамкории амниятиро таъмин намуда, масъалаҳои ҳамкориҳои ғайрианъанавии муштаракро ба роҳ гузошт.
Баррасии муносибатҳои Ҷопон бо Осиёи Ҷанубу Шарқӣ: Дар доираи ҳамкориҳои иқтисодӣ
Ҷопон дар солҳои 1950-ум робитаҳои худро бо Осиёи Ҷанубу Шарқӣ бодиққат аз нав барқарор намуд. Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ҳамчун таъминкунандаи захираҳои табиӣ барои саноати Ҷопон ва инчунин бозори содироти маҳсулоти Ҷопон ва барқароршавии иқтисоди Ҷопон саҳми назаррас гузошт. Дар паси сиёсати наздикшавии Ҷопон бо Осиёи Ҷанубу Шарқӣ маҳз сиёсати «ҷанги сард»-и Штатҳои Муттаҳида мебошанд, ки ба сабаби зарурати барқарор намудани иқтисодиёти Ҷопон ёрии Ҷопонро аз Осиёи Ҷанубу Шарқӣ интизор буд, ки он барои ба Осиё дохил шудани коммунистон монеаи мустаҳкам хохад шуд. Пас аз ба даст овардани истиқлолияти Ҷопон дар соли 1952, марҳилаи ибтидоии муносибатҳои байни Ҷопон ва кишварҳои Осиёи Ҷанубиву Шарқӣ ба гуфтушунид дар бораи товони зарар (ҷубронпулӣ) нигаронида шуда буданд. Ҳалли масъалаҳои товони ҷанг, ҷубронпулӣ ба ҷалби сармояи ширкатҳои ҷопонӣ ба минтақа, бахусус соҳаҳои марбут ба рушди захираҳои энергетикӣ ва инфрасохтори иҷтимоӣ мусоидат кард, зеро пардохти ҷуброн асосан аз субсидияҳои молу хизматрасониҳо иборат буд.
Баъдан, кӯмакҳои иқтисодии Ҷопон аз солҳои 1960-ум ба Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ворид шуданд. Сарвазир Хаято Икеда (1960-1964) сиёсати кӯмаки расмии рушдро (ODA),Official Development Assistance ҳамкориҳои иқтисодӣ, ҳамкориҳои молиявӣ ва техникӣ, ки ҳукумат ба кишварҳои рӯ ба тараққӣ пешниҳод мекунад, “Кӯмаки Расмии Рушд (ODA)” номида мешавад ва ба эътидол овардани иқтисодиёти миллӣ дар минтақа нигаронида шудааст, тақвият дод. Ҳадафи ODA-и Ҷопон саҳм гузоштан ба сулҳу субот ва шукуфоии ҷаҳон аст. Ин сиёсати ИМА-ро нисбат ба Осиёи Шарқӣ аз ҷиҳати иктисодӣ пурратар кард, ки Чини коммунистиро бо вусъат додани нуфузи худ ба Осиёи Ҷанубиву Шарқӣ, хусусан Бирма ва Индонезия монеъ шавад. Ҳаракати Ҷопон ба расонидани ёрӣ низ бо ҳавасмандгардонии афзоиши иқтисодии он, ки онро нақши «даромади дучанд зиёд кардани Ҷопон» Икэда ифода мекард, қувват дод. Баъд аз ин, дар зери маъмурияти Сато, Конференсияи вазирон оид ба тараққиёти Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ, ки дар моҳи апрели соли 1966 барпо гардид, шоҳиди он буд, ки ҳукумати Ҷопон ба давлатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ қавл дод, ки 1 фоизи (GNP) Gross National Product МММ (Маҷмӯи Маҳсулоти Миллӣ) -ро барои ёрии иқтисодӣ аз худ кунанд. Дар моҳи августи ҳамон сол Ҷопон барои таъсиси Бонки Осиёии Рушд (ADB) “Android Debug Bridge” саҳми худро гузошт ва яке аз давлатҳои асосӣ гардид.
Аз солҳои 60-ум то солҳои 70-ум ва махсусан аз нимаи дуюми солҳои 60-ум (ODA)-и Ҷопон хеле афзуд ва ба кӯмак ба Осиёи Ҷанубу Шарқӣ диққати махсус дод. Дар нимаи аввали солҳои 60-ум маблағи ODA се баробар афзуда 200-400 миллион доллар ИМА-ро ташкил медод ва дар даҳсолаи охир то ба 1,3 миллиард доллар расид. Ин афзоиш дар солҳои 70-ум боз ҳам суръат гирифт. Дар баробари ин таъмин намудани маблағҳо ба сифати товони ҷанг бо қарздиҳии бевосита ва якҷоя бо ёрии техникӣ иваз карда шуд. Илова бар ин, ширкатҳои Ҷопон аз охири солҳои 1960 ба ин минтақа фаъолона сармоягузорӣ мекунанд. Махсусан, соли 1972 ҳамчун «соли аввали маблағгузорӣ» кайд карда шуд, ки дар он вақт ширкатҳои Ҷопон, ки асосан истеҳсоли саноатӣ мебошад, ба сармоягузории бузурги бевоситаи хориҷӣ, ки ба Осиёи Ҷанубӣ Шарқӣ нигаронида шудаанд, шуруъ намуданд. ODA ва сармоягузории Ҷопон ба рушди иқтисодии Осиёи Ҷанубу Шарқӣ мусоидат намуданд, зеро давлатҳои минтақа, ки иқтисодашон аз молу ашё сахт вобаста буданд, саъй мекарданд, ки аз доираи мустамлика берун шаванд. Давлатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ стратегияи ба даст овардани истиқлолияти иқтисодиёти худро қабул карданд, ки он аз ҳукуматҳои марказӣ талаб мекард, ки инфрасохтори иқтисодӣ ва иҷтимоиро инкишоф диҳанд, сармояи хориҷиро ҷалб кунанд ва сармояи миллиро барои истеҳсоли маҳсулоти миллӣ равона кунанд.
Бо ба роҳ мондани пайвастагии бисёрҷанба, 161 иқтисоди миллии Осиёи Ҷанубу Шарқӣ дар давраи гузариш аз саноати воридотӣ ба содиротӣ ва индустриализатсияи ба содирот нигаронида шуданд. Аз сабаби ин омили ҷалбкунанда, ҳукуматҳои иёлоти минтақа қонунҳои сармоягузории хориҷиро ҷорӣ карданд, то сармоягузории бештарро аз хориҷи кишвар ҳавасманд кунанд. Ин импулс аз Осиёи Ҷанубу Шарқӣ комилан аз ҳисоби сармоягузории ширкатҳои ҷопонӣ дар солҳои 1970-ум оғоз шуд. Пас аз Сингапур, ки аз нимаи дуюми солҳои 1960-ум ба рушди муттасили дурақамаи иқтисодӣ рӯ ба рӯ шудааст, кишварҳое чун Индонезия, Малайзия, Филиппин ва Таиланд аз солҳои 1970-ум аз ҷиҳати иқтисодӣ пеш рафта, ба мадори рушди устувори иқтисодӣ ворид шуданд. Сарвазири Малайзия Маҳатхир сиёсати «Нигоҳ кардани Шарқ»-ро пешниҳод кард, ки ба уҳдадорӣ, меҳнатдӯстӣ ва интизом ҳамчун ахлоқи корӣ таъкид карда, ба модели рушди иқтисодӣ дар Ҷопон (ва Кореяи Ҷанубӣ) оварда мерасонад. Дар баробари мустаҳкам шудани алоқаҳои иқтисодӣ муносибатҳои сиёсии Ҷопон ва Осиёи Ҷанубу Шарқӣ дар солҳои 70-ум ба марҳалаи нав дохил шуданд. Ин тағйирот бо баъзе пешрафтҳои ахири сиёсӣ-иқтисодӣ ба вуҷуд омадааст. Аввалан, давлатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ соли 1967 АСЕАН-ро таъсис доданд, ки он ба сиёсати Осиёи Ҷанубу Шарқӣ дар робита ба ҳамкориҳои бисёрҷониба андозагирии нав дод. Баъдан, дар Осиёи Ҷанубу Шаркӣ хеле афзудани мавқеи иқтисодии Ҷопон боиси эътирози мардум ба Ҷопон гардид. Ин версия намунаи ин намоишҳои зидди Ҷопон ва ошӯбҳои хушунатомез буд, ки дар моҳи январи соли 1974 дар Бангкок ва Ҷакарта ҳангоми сафари сарвазир Танака Какуэй ба Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ба амал омад. Ниҳоят, норозигии тарафи Осиёи Ҷанубу Шарқӣ изҳори ақида карда, Ҷопонро маҷбур кард, ки сиёсати худро дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ аз нав дида барояд ва АСЕАН-ро ҳамчун канали нави гуфтушунид барпо намояд. Аз нуқтаи назари Осиёи Ҷанубу Шарқӣ, иқтидори АСЕАН барои дипломатияи коллективӣ дар гуфтушунидҳо бо Ҷопон оид ба истеҳсол ва содироти каучуки синтетикӣ нишон дода шуд. Илова бар ин, баъд аз анҷоми ҷанги Ветнам дар миёнаи соли 1970 дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ як муҳити нави стратегиро ба вуҷуд овард. Бо мақсади аз нав дида баромадани муносибатҳои Ҷопон ва Осиёи Ҷанубу Шарқӣ дар шароити нав ҳукумат доктринаи Фукударо ҳангоми сафари сарвазир Такео Фукуда ба Осиёи Ҷанубу Шарқӣ дар моҳи августи соли 1977 эълон кард. Дар ин доктрина се принсипи асосии сиёсати Ҷопон дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ равшан карда шудааст: 1) Ҷопон ҳаргиз ба давлати бузурги ҳарбӣ табдил нахоҳад шуд; 2) Ҷопон бо Осиёи Ҷанубу Шарқӣ шарикии эътимоди мутақобила барқарор хоҳад кард; ва 3) Ҷопон ҳамчун шарики баробарҳуқуқ бо АСЕАН дар таҳкими ягонагӣ ва устувории он ва барқарор кардани муносибатҳо бо Ҳиндустон дар асоси ҳамдигарфаҳмӣ фаъолона ҳамкорӣ хоҳад кард. Доктринаи Фукуда низ се ҳадаф дошт: (1) ба ҷои дипломатияи таҷовузкоронаи иқтисодӣ қабул кардани равиши сиёсӣ; (2) аз ҷониби Ҷопон тасдиқи дастгирии АСЕАН ҳамчун муассисаи минтақавӣ; ва (3) барпо намудани муносибатҳои ҳамзистии осоиштаи байни АСЕАН ва Хинду Хитой. Бояд кайд кард, ки аз вақти интишори ин доктрина сиёсати Ҷопон дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ба марҳалаи нав дохил шуда, робитаҳои ҳамкории сиёсиро дарбар мегирад. Ин рушд дар заминаи муносибатҳо бо АСЕАН ҳамчун сохтори бисёрҷонибаи ҳамкориҳо сурат гирифтааст. Доктринаи Фукуда аз он вақт инҷониб лейтмотиви муносибатҳои Ҷопон бо Осиёи Ҷанубу Шарқӣ гардид, гарчанде ки баъзе шартҳои асосие, ки дар солҳои 1970 дар робита ба муҳити стратегӣ дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ вуҷуд доштанд, тағйир ёфтанд. АСЕАН Ҷопонро яке аз шарикони муҳими муколамаи худ медонад. ASEAN Ҷопонро ҳамчун шарики аввалини муколамаи худ дар соли 1978 эътироф кард. Муносибатҳои сиёсии байни АСЕАН ва Ҷопон ба воситаи вохӯриҳои гуногуни мунтазам мустаҳкам гардиданд. Кӯшиши аввалин дар моҳи марти соли 1977 ташкил карда шудани форуми Ҷопон- АСЕАН буд, ки аз он вақт то инҷониб доираи ҳамкориро вусъат дода, ба масъалаҳои сиёсӣ, амният, масъалаҳои иқтисодию маданӣ, аз ҷумлаи ҷанги Камбоҷа машғул мешавад. Мулоқотҳои мунтазами ҳарсола, аз қабили Ҷаласаи вазирони корҳои хориҷии Ҷопон аз соли 1978, нишасти вазирони иқтисод аз соли 1991 ва нишасти сарони Ҷопон ва АСЕАН аз соли 1997 низ равобити ду ҷонибро тақвият бахшида, ҳамчун каналҳои асосии иртибот амал мекунанд. Илова бар ин, Ҷопон ва АСЕАН на танҳо музокироти сатҳи вазирон, балки мулоқотҳои гуногун дар сатҳи корӣ баргузор карданд. Дар давоми солҳои 70-ум ва 1980 ҳамкории иқтисодии Ҷопон ва АСЕАН боз ҳам мустаҳкам гардид. Ҳукумати Ҷопон АСЕАН-ро зиёд карда, соли 1989 донори асосӣ гардид. Сиёсати РДА-и Ҷопон дар ин давра ба консепсияи «амнияти ҳамаҷониба» асос ёфта буд, ки он ба бунёди тартиботи осоиштаи ҷаҳонӣ барои мусоидат ба рушди мутавозини иқтисоди ҷаҳонӣ дар маҷмуъ ва нигоҳ доштани робитаҳои ҳамкорӣ бо кишварҳои қабулкунанда, дар асоси дарки Япония аз сабаби нарасидани ресурсҳо осебпазир аст . Стратегияи RDA-и Ҷопон ба АСЕАН афзалияти махсус медиҳад. Дар моҳи августи соли 1977 сарвазир Фукуда ваъда дод, ки ба лоиҳаҳои саноатии минтақавии АСЕАН 1 миллиард доллар кӯмак расонад. Пас аз ташаббуси Фукуда маъмурияти Сузуки рушди деҳот, энергетика, захираҳои инсонӣ ва рушди тиҷорати хурдро самтҳои афзалиятноки ҳамкориҳои иқтисодӣ бо АСЕАН муайян кардааст. Гузашта аз ин, моҳи декабри соли 1987 сарвазир Нобору Такешита дар бораи таъсиси Фонди рушди АСЕАН-Ҷопон (AJDF) эълон кард. Баъдан, дар солҳои 1990 ҳамкории Ҷопон бо АСЕАН чунон фарогир шуд, ки масъалаҳои амниятро фаро гирифт. Ин раванд бо хоҳиши афзояндаи Ҷопон барои гузоштани саҳми назаррас ба амнияти байналмилалӣ алоқаманд буд, ки бешубҳа аз нотавон будани Ҷопон дар ҳамкорӣ дар соҳаи амният, ки дар давраи ҷанги Халиҷи Форс дар соли 1991 зоҳир шуд, вобаста буд. Бо қабули Қонуни байналмилалии ҳамкорӣ дар сулҳ дар соли 1992, нақши Ҷопон дар таъмини амният дар амалиёти посдори сулҳи СММ васеъ гардид. Моҳи сентябри соли 1992, ҳамчун миссияи аввалини худ ба MCC, ҳукумати Ҷопон Нерӯҳои Худдифоъро ба Камбоҷа фиристод. Дастгирии умумии кишварҳои АСЕАН барои иштироки Ҷопон дар фаъолияти Идораи гузариши Созмони Милали Муттаҳид дар Камбоҷа (UNTAC) таҳаввули ҳамкориҳои сиёсии байни АСЕАН ва Ҷопонро нишон дод. АСЕАН бо нақши мушаххаси сиёсӣ, ки Ҷопон бояд дар Осиёи Ҷанубу Шарқӣ бозад ба мувофиқа расид. Дар бобати на танҳо ба андозаи амният, балки дар соҳаи дипломатӣ ҳам фаъолияти Ҷопон дар Ҳамкории амниятӣ дар талошҳои он барои мусоидат ба таъсиси Форуми минтақавии АСЕАН (ARF) дар соли 1994 аён буд. Аз он вақт инҷониб ARF дар сиёсати амниятии Ҷопон мавқеи имтиёзнокро ишғол мекунад, ки ба муколамаи таҳкими эътимод дар минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором аҳамияти калон медиҳад.
Тавзеҳот илова шавад
ҶОЙГОҲИ АМИНҶОН ШУКӮҲӢ ДАР АДАБИЁТИ МУОСИРИ ТОҶИК
Зери ин унвон имрӯз дар маҷлисгоҳи АМИТ бо иштироки улумои адабшинос Конфронси илмӣ - амалӣ доир гардид.
Ҳамоишро президенти АМИТ, академик Фарҳод Раҳимӣ ифтитоҳ намуда, нақши мавсуфро дар шаклгирии соҳаи адабии улуми филологияи муосири тоҷик хотирнишон сохт. Чорабинии мазкур ба муносибати 100-солагии Шоири Халқии Тоҷикистон Аминҷон Шукӯҳӣ бахшида шуд.
Сипас, ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеа, узви вобастаи АМИТ Эмомалӣ Насриддинзода, Вазири фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон Зулфия Насриддинзода, муовини аввали Раиси Иттифоқи нависандагони Ҷумҳурии Тоҷикистон Ато Мирхоҷа, устоди ДМТ Илҳомҷон Бобомалаев, сарходими илмии Институти забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ Аскар Ҳаким, директори Институти мазкур Фарангис Шарифзода ва дигарон маърӯза намуда, паҳлуҳои мухталифи эҷодиёти шоирро мавриди баррасӣ қарор доданд. Айни замон ҳамоиши мазкур идома дорад.
МАЪЛУМОТИ МУХТАСАР ОИД БА ҶАШНИ САДА
Ҷашни Сада (форсӣ: جشن سَده) — яке аз ҷашнҳои эронитаборон ва мардуми форсизабон аст, ки дар оғози шомгоҳи 10 баҳманмоҳ (30 январи тақвими мелодӣ) баргузор мешавад. Ин рӯзро Обонрӯз мегӯянд.
Бино ба тадқиқоти олими мардумшинос ва мутахассиси фолклор Равшан Раҳмонӣ таърихи нишонаҳои пайдоиши ҷашни Сада, ки марбут ба Хуршед ва тимсоли он оташ мебошад, хеле қадимӣ буда, ба замони пеш аз ориёӣ ва ҳатто аз он ҳам дуртар мерасад. Доир ба арзи ҳастӣ намудани он аввалин ахбор дар фарҳанги гуфторӣ (шифоҳӣ), устураҳои мансух ишора рафта ва тавассути ин ду сарчашма ба осори хаттӣ роҳ ёфтааст. Хеле муҳим аст, ки боварҳо ва нишонаҳои эътиқод ба Хуршеду оташ, ки сабабгори аслии ба вуҷуд омадани ҷашни Сада мебошад, то имрӯз дар байни мардумони гуногуни олам ба назар мерасад.Бо пайдо шудани оташ ва муқаддас гардидани он мардуми пешин барои худ ҷашни Садаро интихоб карданд. Ин аз як тараф ифодагари рамзи ҷовидонагии Хуршед ва муқаддас донистани оташ мебошад, аз тарафи дигар ба зиндагии инсон ва робитаи ӯ бо табиат вобастагии ногусастанӣ дорад. Баъдҳо маҳз пайдо шудани «ҷашни оташ» ва ҳамчун рамзи Хуршед донистани он ҷашни Сада дар миёни мардум густариш пайдо кард.Дар бораи пайдоиши ҷашни Сада назарҳо гуногун мебошанд. Баъзе муҳаққиқон ва донишмандон онро ҷашни замони ориёӣ мепиндоранд ва иддаи дигар падидории онро пеш аз даврони ориёиҳо медонанд. Вале ба ҳар сурат пайдоиши ҷашни Сада ва устураҳои марбут ба он ба масъалаи таҷҷамуи рӯшноӣ ва оташ вобаста мебошад ва аз таҳаввули ташаккули қавмҳои ориёӣ дарак медиҳанд, ки онҳо ин ҷашнро аз пешиниён гирифтанд ва баъдиҳо онро то рӯзгори мо расониданд. Агар аз ин нуқтаи назар ба ҷашни Сада наздик шавем, нахуст аз ҳама моҳияти мақулаҳои хуршед, рӯшноӣ ва оташ пеши назар меоянд, ки ҳар кадомаш ба ҳаёти инсон ва табиат вобастагии хос доранд. Ба ҳамагон маълум аст, ки маҳз ба воситаи рӯшноии Хуршед тамоми мавҷудоти олам зинда аст ва ҳаракат мекунад. Дар ин бора Пешвои миллат дар навиштаҳои худ ишорати ҷолибе доранд, ки чунин аст: «Дар миёни қувваҳои сершумори бадӣ, дар дашту ҷангалҳои Осиёи Марказӣ, ки ҷони инсонро дар азоб ва ба таҳлука меандохт, бахусус хушкӣ ва торикӣ бисёр зиёновар буданд. Онҳо дарёфта буданд, ки бар зидди неруҳои номбаршудаи бадӣ, озар ё оташ ва раъду барқ муассир буданд. Бар зидди торикӣ бошад, Хуршед, чун унсури тавоно муқаддас дониста мешуд. Нисбати ҳамин аст, ки Хуршед дар миёни нажоди қавмҳои зиёди олами бостон ситоиш ва парастиш шудааст» (Эмомалӣ Раҳмонов. «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ», 2006, С.263).
Ҳамин хусусиятро инсонҳои замони бостон эътироф намуда, аз гармии Хуршед баҳра мебурданд ва алоҳида онро ниёиш карда, пасон, рӯшноӣ ва оташро ба он нисбат дода, ин унсурҳои табииро кашф карданд ва ба онҳо эътиқод оварда, ба парастишашон оғоз намуданд, ки баъдҳо муҷиби пайдо шудани ҷашни Сада гардидааст.Дар фарҳанги суннатии ниёгони мо муборизаи равшанӣ ва торикӣ ҳамчун ҷавҳари маънавӣ нақши калидӣ доранд, ки он ба ҷашни Сада низ алоқаманд мебошад. Дар доираи ташаккули ҳамин унсурҳои ба ҳам зид гузаштагони мо, аз ҷумла қавмҳои ориёӣ ду фасли сол доштанд, ки ин ҳамон муборизаи Ҳурмузду Аҳриман ва муборизаи равшанӣ бо торикиро ба ёд меорад. Якеро тобистони (ҳама [hama]) бузург меномиданд, ки он ҳафт моҳро дар бар мегирифт ва аз оғози фарвардин (баробари 21-ум ва гоҳе 22 марти тақвими мелодӣ) шурӯъ шуда, то охири моҳи меҳр (баробари 22 октябри тақвими мелодӣ) идома меёфт. Дуюмиро зимистони (зайана [zayana]) бузург мегуфтанд, ки аз аввали моҳи обон (баробари 23 октябри тақвими мелодӣ) сар мешуд ва то поёни моҳи исфандро (баробари 20 марти тақвими мелодӣ) дар бар гирифта, 150 рӯз идома меёфт.
Вожаи Сада
Сада дар забони авестоӣ ба маънои «баромадан ва тулуъ кардан»-ро доро будааст. Дар забонҳои эронии бостон ба гунаи «sadok» ва дар форсии миёна ба гунаи «sadag» будааст. Агар нахустин рӯзи зимистонро (пас аз Шаби ялдо) тавлиди дигаре барои Хуршед ё Меҳр бидонем метавон онро ҳамоҳанг дар ҷашн гирифтан дар даҳумин ва чиҳиллумин рӯзи тавлиди ойини куҳан ва зиндаи эронӣ донист (дар ҳамаи остонҳои кишвар ва сарзаминҳои эронӣ дониста мешавад).
Оид ба истилоҳи «Сада» низ фикрҳои гуногун мавҷуд бошанд ҳам, онҳо ба ҳамдигар умумият дошта, қадимияти ин ҷашнро тасдиқ менамоянд. Масалан, донишманди маъруфи эронӣ Ҳошими Ризоӣ дар бораи вожаи сада менависад, ки: «Сада вожаи форсӣ аст. Дар паҳлавӣ бояд ба шакле аз ин ашкол: сат [sat], сатаг [satag], садҳаг [sadhag], садҳ [sadh], сата [sata] буда бошад. Дар арабӣ ба сурати сазақ ё садақ китобат ва талаффуз мешавад. Маъмулан, вожаҳое, ки аз форсии миёна ба форсии ҷадид даромада ва ба „ҳо“-и ғайри малфуз хатм мешаванд, дар асл ба ҳарфи „гоф“ ё „коф“ тамом мешуда. Ҳамчунин ҳарфи „т“ дар паҳлавӣ, дар форсии ҷадид ба „д“ ва дар арабӣ ба „зол“ табдил мешавад. Дар форсии миёна ва форсии бостон ва Авесто ба ҳар ҳол вожаи сата [sata] ба маънии сад, адади сад мебошад, чунонки дар форсӣ низ Сада ба маънии сад сол дар баробари қарн ба кор меравад». (Ризо Ҳошим. Ҷашнҳои оташ ва меҳргон. Теҳрон, 1383, саҳ.99).
Ойинҳо.
Ҷашни Садаро дар байни мардуми форсизабон ба тарзи гуногун истиқбол мегирад. Яке аз усулҳои идгузаронӣ чунин аст:
Дар даҳумин рӯз ё Обонрӯз аз баҳман моҳ бо афрухтани ҳезуме, ки мардум аз пагоҳӣ бар бомӣ хонаи худ ё бар баландии кӯҳистон гирд оварданд, ин ҷашн оғоз мешавад. Дар ишороте таърихи ин ҷашн ҳамеша ба шакле дастҷамъӣ ва бо гирдиҳамойии ҳамаи мардумони шаҳр, маҳалла ва русто дар якҷо ва бо барпойи як оташе бузург баргузор мешудааст. Мардумон дар гирд овардани ҳезум бо якдигар мушорикат мекунанд ва ба ин тартиб ҷашни Сада, ҷашни ҳамкорӣ ва ҳамбастагии мардумон аст[1].
Аз шаби таваллуди Хуршед, пас аз чил рӯз барои гарму сӯзон шудани офтоб, ниёкони мо ҷашни Садаро гиромӣ медоштанд. Дар ҷашни Сада маросими афрӯхтани оташ ва паридан аз болои он ривоҷ доштааст. Ин расм дар миёни насрониҳо, ба вижа русҳо, ҳамчун ҷашни «масленница», роиҷ аст[2].
Ҷашни Садаро дар даҳумин рӯзи моҳи баҳман (баробари 29-30 январ) баргузор мекарданд, ки аз зимистон сад рӯз (обон, озар, дай ва даҳ рӯзи баҳман) мегузашт. Ба ақидаи ориёиҳои қадим сармо ба авҷи баланди худ мерасид ва баъдан ҳаво тадриҷан ба самти беҳбудӣ, нармӣ ва гармӣ мерафт. Аз ин рӯ, барои он ки ба кишту кори онҳо зараре нарасад ва чорвоҳояшон аз сардӣ эмин нигаҳдорӣ гардад, оташро ҳамчун рамзи Ҳурмузд меафрӯхтанд, то дар он қувваҳои бадӣ сӯзанду нобуд гарданд. Ба гуфти бархе аз донишмандон ҳамин ки аз зимистони бузург сад рӯз мегузашт, мардум ҷашни оташ, яъне Садаро барпо менамуданд. Онҳо бовар доштанд, ки лаҳзаҳои сармои ҷонкоҳ гузаштаасту нармию гармӣ вориди рӯзгори мардум шудааст. Аз гузаштани сармои шадид, ки неруи аҳриманӣ аст, хушҳолӣ карда аз дашту саҳро ҳезум, бутта, хошок ҷамъ оварда, хирмани бузург месохтанд. Баробари расидани торикӣ он хирмани ҳезуму хасу хошокро оташ мезаданд, ки аз ин оташ ҳама ҷо фурӯзон мегашт ва дар гирди он рақсу бозию хушҳолӣ менамуданд. Дар он рӯзгорони қадим ниёгони ориёиҳо бар он бовар буданд, ки ин гулхан ҳамчун неруи Ҳурмузд бозмондаҳои сарморо, ки марбути Аҳриман аст, нобуд месозад[3]
Сада дар Эрон
Зартуштиёни Теҳрон, Караҷ, устони Язд ва рустоҳои атрофи Ардакон, Кирмон ва рустоҳо, Аҳвоз, Шероз, Исфаҳон, Урупо (Суъед) ва Омрико (Колифурниё) ва Устуролиё бо гирд омадан дар як нуқта аз шаҳр ё русто дар канораҳои ҳам оташе бузург меафрӯзанд ва ба ниёишхонӣ ва сурудхонӣ ва ба пойкубӣ мепардозанд.
Ин ҷашн дар тақвими ҷадиди зартуштиён мусодеф бо Меҳррӯз аз баҳманмоҳ шудааст, ҳол онки Абурайҳони Берунӣ ва дигар манобеъ онро Обонрӯз гузориш кардаанд.[4]
Сада дар гузаштаи тоҷикон
Мувофиқи ривояти «Шоҳнома» Ҳушанг шоҳи пешдодиён ин ҷашнро асос гузоштааст. Гӯё Ҳушанг ҳамроҳи дарбориёнаш дар саҳро ба море дучор меояд. Ҳушанг сӯйи мор санг меандозад. Санг бар санги дигар бархӯрда аз он оташак меҷаҳад ва ба ҳамин васила оташ кашф мегардад. Минбаъд одамон ба ҳамин муносибат оташ афрӯхта ба он саҷда мекарданд.
Сада ҷашни мулуки номдор аст,
Зи Афридуну аз Ҷам ёдгор аст.
Унсурӣ
Ҷашни Сада ба оини Меҳргароӣ (Митроӣ) дуруст меояд, ки аз оини Зардуштӣ 3000-то 5000 пеш мавҷуд буд. Дар оини Зардуштӣ муқаддасоти ҷашни Сада нигоҳ дошта шуд. Сада то садаи XII ҷашн гирифта мешуд, лекин баъдҳо аз байн рафт, вале нишонаҳои он — гулхан афрӯхтан, дар гирди он базм оростан ҳанӯз ҳам дар байни мардуми тоҷик ба назар мерасад.Ҳаким Фирдавсӣ оғози ин ҷашнро ба Ҳушанг, писари Сиёмак нисбат медиҳад.
Зи Ҳушанг монд он Сада ёдгор,
Басе бод чун ӯ дигар шаҳриёр.
Дар Тоҷикистон аз рӯи тақвими мардуми форсизабон рӯзи ҷашни Сада деҳот ҷашн гирифта мешавад.
Эзоҳ
The Zoroastrian festival of Sadeh (Jashan-e Sadeh). www.avesta.org. 31 январи 2020 санҷида шуд.
Шаби ялдо(тоҷ.). Торнигори Зафар Мирзоён (27 Декабри 2012). 31 январи 2020 санҷида шуд.
Разӣ Ҳ. Гоҳшуморӣ ва ҷашнҳои Эрони бостон. Теҳрон, 1371
Осор ал боқия, фасли 9, Абурайҳон Берунӣ(порсӣ:آثارالباقیه، فصل نهم، ابوریحان بیرونی)
Адабиёт
Баҳор М. Аз устура то таърих. Теҳрон: «Нашри Чашма», 1384 хуршедӣ. (бо ҳуруфи форсӣ).
Баҳор М., Ҷусторе чанд дар фарҳанги Эрон // Ойинҳо ва ҷашнҳои куҳани Эрон. Теҳрон: Интишороти Фикри рӯз. 1373, с. 124.
Бертелс Е. Э. Праздник джашни сада в таджикской поэзии // Сборник статей по филологии народов Средней Азии посвященный 80-летию со дня рождения А. А. Семёнова. Сталинабад: Издательство Академия наук ҶШС Таджикистан, 1953. с. 33-43.
Берунӣ Абӯрайҳон. Осор-ул-боқия. Теҳрон: Интишороти Амири Кабир. 1363 ш.
Брагинский И. С. Из истории таджикской народной поэзии. Элементы народно-поэтического творчества в памятниках древней и средневековой письменности. М.: Изд-во АН СССР, 1956.
Раҳимов Д. Сада ҷашни азёдрафтаи эрониён // Чинори пургул. Душанбе, 2008.
Якубов Ю. Праздник Сада или древней масленицы // Мероси ниёгон, № 6, 2003. с.144-149.
Ҳазратқулов М. Наврӯзи оламафрӯз ва дигар идҳои суннатии сол. — Душанбе: Эр-граф, 2012
Рӯзе, ки фалак домани худ бар зада буд,
Не масҷиду не куништу не майкада буд,
Аммо ба ҳама давр ба чашми хуршед
Ҳамрешаи мо ба хок ҷашни Сада буд.
Ҷашни Сада муборак!
ИШТИРОКИ ҲАЙАТИ ТОҶИКИСТОН ДАР 4-УМИН КОНФРОНСИ БЕРЛИН ОИД БА ИҚЛИМ ВА АМНИЯТ
Муаллиф: Воҳидова Санавбар
Ба наздикӣ бо ибтикори Вазорати федеролии корҳои хориҷии Олмон 4-умин Конфронси Берлин оид ба иқлим ва амният баргузор гардид, ки ҳайати кишварро дар ин ҳамоиш Сафири Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Федеративии Олмон Имомудин Сатторов муаррифӣ намуд.
Дар кори конфронс вазирони корҳои хориҷӣ, котибони давлатии вазорату идораҳои марбутаи кишварҳои мухталиф, намояндагони созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ, ҳамчунин тарафҳои манфиатдор аз ниҳодҳои ҳифзи муҳити зист, об, коҳиши хавфи офатҳои табиӣ ва пажӯҳишгоҳҳои илмӣ-тадқиқотӣ иштирок намуданд.
Дар маросими ифтитоҳ Вазири федеролии корҳои хориҷии Олмон хонум Анналена Бербок ва як қатор мансабдорони воломақоми кишварҳои хориҷӣ суханронӣ карданд.
Зимни баромади хеш сиёсатмадорон аз ҳозирин ҷиҳати тақвияти ҳамкориҳо дар самти пешгирии тағйирёбии иқлим, ҳифзи муҳити зист ва пиряхҳо, истифодаи оқилонаи захираҳои об ва ҳамин тариқ ба таъмини амнияти озуқаворӣ, сулҳ ва амният даъват ба амал оварданд.
Ҳамчунин, ба масъалаҳои зимни Конференсияи дарпешистодаи ҷонибҳои Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим (COP-27, 7-18 ноябри 2022, Шарм-уш-Шайх) баррасишаванда, тамаркуз карда шуд.
Ҳангоми ду ҷаласаи канорӣ дар мавзӯи “Устувории минтақавӣ: намунаҳои амалиётҳои амниятӣ дар соҳаи иқлим дар Аврупои Ҷанубу Шарқӣ, Қафқози Ҷанубӣ ва Осиёи Марказӣ” ва “Ба сӯи Осиёи Марказии Сабз: Сиёсати хориҷии боздоранда ва устувор дар самти иқлим” роҷеъ ба ҳамкориҳои минбаъда ва тарҳрезии лоиҳаҳои нав байни кишварҳои минтақа ва Олмон мавриди баррасӣ қарор гирифтанд.
Дар вохӯриҳои алоҳидаи Сафири Тоҷикистон таваҷҷуҳи ҳамсуҳбатон ба ташаббусҳои байналмилалии кишвари мо дар соҳаи обу иқлим, аз ҷумла раванди татбиқи Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” солҳои 2018-2028”, баррасӣ аз Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба баррасии миёнамуҳлати даҳсолаи об (Ню-Йорк, 22-24 марти 2023), эълони соли 2025 ҳамчун Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо, Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо ва аҳамияти мубрами таъсиси Хазинаи байналмилалии пиряхҳо ҷалб гардид.[1]
Ҳамин тариқ, ташаббуси наве, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба баррасии миёнамуҳлати даҳсолаи об (Ню-Йорк, 22-24 марти 2023) ба ҷаҳониён ба миён гузоштанд, ҳаматарафа аз тарафи дигар кишварҳо дастгирӣ ёфт. Қобили зикр аст, ки Пешвои муззами миллат дар суханрониашон зикр карданд, ки пиряхҳои калоне, ки дар минтақаи Осиёи Марказӣ мавҷуд ҳаст, аз сабаби тағйирёбии номусоиди иқлим рӯ ба обшавӣ оварда истодаааст, ки ин ба амнияти минтақа таҳдид ворид мекунад.
Ногуфта намонад, ки бо назардошти ин масъалаи муҳим соли 2025-ро Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли ҳифзи пиряхҳо эълон карданд. Бо шарофати ташаббусҳои пайгиронаи Пешвои муаззами миллат Ҷумҳурии Тоҷикистон тавонист дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари ташаббускор шинохта шавад.
ЭҲТИРОМИ ЗАБОНИ ДАВЛАТӢ ҚАРЗИ ҲАР ЯКИ МО АСТ
Забон вазифаҳои зиёде дорад. Яке аз муҳимтарин вазифаи он ин баёни отифа, меҳру муҳаббат, эҳтирому миннат-дорию сипос, изҳори фурутанӣ, пешгирии такаббуру беэтиноӣ ба ҳамсуҳбатон мебошад. Дар нимаи дуюми асри гузашта як соҳаи нави забоншиносӣ, фалсафаи забон дар Амрикою кишварҳои ғарбӣ ройиҷ гардид. Он нишон медиҳад, ки забон ин танҳо омӯхтану омӯзонидани ҳиссаҳои нутқ ва сохтори ҷумла – мубтадову хабару ... нест, балки шинохти моҳияти фалсафӣ ва муколимаю нутқи эҳтиромона, мантиқу санъати суханро низ дар бар мегирад. Агар таърихи тӯлонии заминаҳои пайдоиши фалсафаи забонро истисно кунем, пас асосгузорони фалсафаи забон Л. Витгенштейна, Б. Рассела, Дж. Мура, Г. Фреге (олимони охири асри XIX - солҳои 30-уми асри XX) ба шумор мераванд. Ин масъала баҳси алоҳидаро тақозо дорад, ки дар мақолаи баъдӣ баррасӣ мекунем.
Имрӯз масъалаҳои мубрам ва ҳалталаби зиёде дар соҳаи фалсафаи забон ва таълиму шиносонидани он вуҷуд дорад, ки мутаассифона, касе аз забоншиносон ба он даст нарасонданд. Дар ин 30-соли Истиқлолият, ба ҷуз Пешвои миллат касе дар ин мавзуъ чизи пурмуҳтавое нанавиштааст. Ин мавзуъ – таълими шаклҳои забони боэҳтиром, ки дар доираҳои забоншиносии кишварҳои дигар онро бо калимаи «гоноратив» ифода кардаанд.
Ҳоло месазад, ки забоншиносони мо ҳадди ақал барои ҳифзи покию ҷилои таърихии забони модарӣ (модарӣ ба маънии васеъ – адабии миллӣ) кӯшиш кунанд. Забоншиносони мо нигоҳ доштани хусусияти аслии ин забон: маънавияту эҳтиромбунёдӣ, сатҳи баланди маданияти забондонӣ дар муколимаю муомилоту муоширати байни ҳамдигарии инсонҳо, шеваи бо лутфу назокат, эҳтирому фурутанӣ, малоҳати ширинию гувороии онро на фақат ҳамчун забони шеъру наср ҷиддан мавриди баҳсу мунозираҳои илмӣ қарор диҳанд. Дар масъалаи ширину гувороии он дар шеъру наср, сатҳи манзуму мансури он ҷои баҳс камтар аст ва меъёрҳо маълум. Аммо мо бояд ин забонро дар сатҳи оммавияш, сатҳи муоширати байни мардум, кӯчаю бозор низ фаромӯш накунем. Ниҳодҳои давлатии масъул аз кӯшишҳои оммавӣ сохтан ва таҳаммили ин ё он лаҳҷаи маҳаллӣ, ки ба талаботи асосии забони иҳтиромасоси адабии тоҷикӣ ҷавобгӯй нест, вале мутаассифон дар ҳар қадам дар шаҳрҳои кишвар ба гӯш мерасад, ҷилавгирӣ бояд кунанд.
Чунин иқдом имрӯз боз барои он зарур аст, ки дар шароити густариши сайёҳӣ ва ҷаҳонгардӣ (туризм) мо бояд дар назди меҳмонон чеҳраи зебои фарҳангии миллатро аз тариқи забон низ муаррифӣ кунем, на акси онро. Гузашта аз ин, истеҳкоми ваҳдати миллӣ низ инро бо исрор талаб мекунад.
Ваҳдати миллӣ, ки бо саъйю кӯшиши Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, мӯҳтарам Президенти мамлакат поягузорӣ шуда, бояд сол аз сол истеҳком ёбад ва мисли зербинои фулодин муқовим бошад. Мо нагузорем, ки хурдтарин омиле барои давому пойдории он мамониат эҷод намояд. Забони эҳтирому меҳру муҳаббатасоси форсӣ-дариро, ки бузургон аз Маликушшуаро Рӯдакӣ то Лоиқ Шералӣ, аз Шайхурраис Абӯалӣ ибни Сино то Аллома Аҳмади Дониш ин забонро ба чунин сатҳи баланд ҷилвагар сохтаанд ва дар тӯли зиёда аз ҳазору сесад сол бо ҳамон асл пойбарҷо мондааст, набояд имрӯз ба як лаҳҷаи аз назокату латофат орӣ табдил диҳем.
Яке аз нишонаи шевогию ғановат ва дорои фарҳанги баланд будани забони тоҷики ин вуҷуди аслу усули эҳтиром ва латофату малоҳат дар иртиботу муомилот мебошад. Ин муҳимтарин функсияи забон аст, ки онро ба сатҳи ҳикмату фалсафа мебардорад. Ин усуле нест, ки инҷониб бароварда бошам, балки он дар забоншиносӣ ва фалсафаи забон усули шинохташудаи фалсафаи забон аст, ки бо калимаи «гоноратив» - шакли эҳтиром дар забоншиносӣ қабул шудааст ва шаклу усули ибрози эҳтиром, меҳру отифа, нишон додани фурутании муаддабона дар назди ҳамсуҳбатро ифода мекунад. (Нигаред ба мақолаи Гоноратив-Материал аз Википедия – энсиклопедияи озод, ба заб.русӣ) Ин усули фалсафии забон дар бисёре аз забонҳои маъруфи дунё: франсавӣ, англисӣ, руссӣ, аз ҳама бештар дар забони ҷопонӣ, кореягӣ ва форсӣ-дарӣ ҳамчунин намунаҳои гуногуни эҳтиромварзӣ дар муомилаю муколима вуҷуд доранд ва аз ин ҷиҳат ба забон ҳусну малоҳат ва дар муоширати одамон лаззату ҳаловат мебахшанд.
Дар таърихи инсоният яке аз аввалин забони дорои анвоъи гуногуни зебогӣ ва ҳусну лутфу малоҳат забони форсии дарӣ, ки гаҳворааш ҳамин кишвари мо ва аввали гӯяндаву сарояндааш Дақиқиву Рӯдакӣ буданд, мебошад. Мутаассифона, дар 70 соли даврони шӯравӣ забони мо бар асари «соддасозиву оммависозӣ» ба баъзе костагиҳо гирифтор гардид. Вале хушбахтона он латофату малоҳати забони тоҷикӣ то андозае дар гуфтори баъзе ноҳияҳои кишвар ва дар гуфтори ҳамзабононамон, ки ба ин вабо гирифтор нашудаанд, боқӣ ва зинда мондааст.
Имрӯз забони моро вабои дигаре – побанди лаҳҷаҳои маҳаллӣ шудан таҳдид мекунад. Агарчи он дар муқоиса ба доманаю паҳнои забони форсӣ хеле маҳдуд ва ночиз аст, вале барои забони тоҷикии ноб ва ваҳдати миллии мо хатарнок аст. Имрӯзҳо дар муомилоти пойтахти кишвар, ки дар асри ҷаҳонгардӣ бояд зеботарин намунаи гуфтору таомулу таоруфи забонӣ бошад, оддитарин нишонаи эҳтиром – бо калимаи «шумо» муомила карданро намебинем, ҳоло чи расад ба ибораҳои меҳру муҳаббатасос (гоноратив)-ҳои суннатии ин забон: «марҳамат», «иҷозат диҳед», «лутфан», «хоҳиш мекунам», «бифармоед», «хушомадед», «лутф кардед», «сафо овардед», «чашми мо рӯшан», «бифармоед, хонаи худатон аст», «моро сарфароз кардед», «ҷои шумо холӣ», «саркор, бифармоянд», «оғо лутф карданд», «ҷаноб хуш омаданд» ё ҳеҷ набошад: «бобоҷон, очаҷон, апаҷон ин ҷо бишинед», «акоҷон аз ин тараф», «бачаҷонакам ин ҷо бишин»-ро намешунавӣ. Ин як намунаҳои хеле сабуки риоя нашудани назокати забон аст, ки аз моҳияти фарҳангию маданияти оммавии мо хабар медиҳад ва чунин намунаҳои зиёде овардан мумкин аст, ки дар кӯчаву бозор ва ҳатто дар сохторҳои идорӣ, ниҳодҳои таълимии мо садо медиҳад.
Агар мақолаи тавсияшуда аз энсиклопедияи озодро дар интернет мутолиа кунед ва дунболи гоноративи забонҳои шарқӣ, алалхусус ҷопонӣ ва «таоруфоти забони форсӣ» ва русиро ҷустуҷӯ кунед, хоҳед дид ки забони моро дар он шакли лаҳчае, ки ба мо таҳмил кардан мехоҳанд, чи ҳолату вазъияте хоҳад дошт. «Таҳмил кардан мехоҳанд»-ро ба маънои хоҳиши баъзе забоншиносони камсармояи илмию хирад арз кардем. Чунки онҳо ҳатто аз тариқи далоили ба ном илмӣ, масалаи иддаои он ки «Шумо» - ҷонишини шахси дуввуми ҷамъ аст», ба шахси танҳо ба кор бурданро нодуруст меҳисобанд. Ин забоншиносон на ин, ки аз паҳнои забони форсӣ-тоҷикӣ хабар надоранд, ки қариб сад миллион ё бештаре бо забону гоноративӣ форси-тоҷикӣ сухан мегӯянду муколима мекунанд ва ё умуман аз забоншиносӣ ва ҳамин мавзӯи «гонративҳо» чизе нахондаанд. Инҳо ҳатто луғати русии С.И.Ожеговро низ нигоҳ накардаанд, ки ҷонишини «Вы»-ро чигуна тавсиф кардааст. Ожегов дар тавсифи ин ҷонишин менависад, ки ин ҷонишини шахси дуввуми ҷамъ аст, вале барои адои эҳтиром ба шахси танҳо низ ба кор бурда мешавад. Гузашта аз ин, дар забони англисӣ ҷонишини «ту» аслан вуҷуд надорад, дар луғатҳо тавсифи он аввал ба «шумо», «шумоён», танҳо пас аз он ба «ту» муаррафӣ шудааст.
Ҳоло аз ин мавзӯъ гузарем, ки он лоиқи баҳси тулонӣ нест. Боисир сарфарозист, ки мо дар давраи истиқлолият дастовардҳои зиёде дар соҳаи истеҳком бахшидани забони миллӣ – аз эъломи он ҳамчун забони давлатӣ, қабули қонуни забон ва ғайра гирифта, то ҷорӣ намудани он дар сатҳи коргузории ҳама ниҳодҳои кишварро анҷом додем. Барои дарки аҳамияти ин дастовардҳо ва доманаю паҳнои онҳо дар муқоиса бо солҳои 70-90, лутфан ба мақолаи шодравон Лоиқ Шералӣ аз 3 декабри соли 1988 бо номи «Шиносномаи миллат: забони мо – сарвати мо: онро покиза дорем, эҳтиром кунем»-ро пайдо намуда, мутолиа кунед. Агар ин мақоларо хонед, мефаҳмед, ки ин ҳамватани мо ҳатто берун аз марзи Тоҷикистон дар охирҳои даврони шӯравӣ дар масъалаи вазъи забони модариаш – забони миллати тоҷик чӣ дарду аламу нигарониҳое доштааст ва ба мо чӣ роҳнамоӣ, чи васият карда будааст. Имрӯз хушбахтона гуфта метавонем, ки бо кӯшишу заҳматҳои Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдат, мӯҳтарам Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ қудрату қимати худро пайдо кардааст.
Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдат, мӯҳтарам Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон борҳо дар суханрониҳо ва мақолаву китобҳои худ дар бораи зарурати ҳифзи покии забон ва омӯхтани забони давлатии тоҷикӣ таъкид кардаанд. Аз ҷумла, фармудаанд: «Истиқлолият бо забон робитаи бевосита дорад. Рушди забон нишондиҳандаи пешрафт ва комёбиҳои миллат ва давлат аст. Забони тоҷикӣ, ки аз шевотарин, ғанитарин ва қадимтарин забонҳост, моро на танҳо бо кишварҳои ҳамзабон ва ҳамфарҳанг мепайвандад, балки оинаи таърих ва давлатдории мо мебошад».
Ин фармудаҳои Пешвои миллат моро илҳом бахшид ва ба ҳамфикрию созандагӣ роҳнамоӣ кард. Аз ҷумла, ин андешаву илҳом пас аз шиносоии ман бо нодиртарин падида ансанбли меъморӣ ва санъати ороиши Кохи Наврӯз ва Ансанбили меъмории Кохи Истиқлолият дар зеҳнам пурзӯртар шуд. Медонистам, ки аслан чунин кохҳоро ҳатто дар маркази шаҳрҳои таърихии тоҷикон то имрӯз касе бунёд накарда буд. Кохи Наврӯз ва Ансанбили меъмории Истиқлолият мӯъҷизаи тозае дар минтақа мебошад.
Боварии комил дорам, ки мо - ҳамзабонон ба лаҳҷаи маҳалли худ сахт начаспида, забони давлатиамонро пурғановат мегардонем.
Шерзот Абдуллоев
номзади илмҳои фалсафа, дотсент,
ходими пешбари илмии Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини ИФСҲ АМИТ